UITVINDINGEN

De mens stapt de maan op „Dit is een kleine stap voor een mens en een reusachtige sprong voor de mensheid.” Hier spreekt een van de beroemdste astronauten. Wat velen zelfs in de twintigste eeuw niet voor mogelijk houden, gebeurt: de mens stapt de maan op

„We hebben het geheim van het leven ontdekt!” Het is 28 februari 1953. Francis Crick heeft met zijn collega James Watson de dubbele helix bedacht, de wenteltrap die DNA heet en alle erfelijke informatie bevat.

De nietige dwerg die transistor heet 21 december 1947. In het beroemde Amerikaanse Bell-laboratorium buigen twee wetenschappers zich over een nietig stukje germaniumkristal dat met een paar draadjes vastgemaakt is aan twee batterijen...

Nylon is beslist een wonder Wetenschappers stoppen alledaagse stoffen als koolstof, lucht en water bij elkaar, en ziedaar, het resultaat is een vezelachtige verbinding met eigenschappen die de natuur niet kan evenaren: nylon.

Penicilline, een stof die bacteriën doodt Teleurgesteld schuift Alexander Fleming zijn bacteriekweken opzij. Voor de zoveelste keer is een kweek verontreinigd met een schimmel uit de lucht. Een paar weken later kijkt hij opnieuw naar het glazen kweekschaaltje, dat hij nog niet heeft opgeruimd....

De productie van het hormoon insuline Hoe bewijs je dat slechts een klein gedeelte van de alvleesklier verantwoordelijk is voor de productie van het hormoon insuline? Met dat probleem loopt de Canadese medisch-onderzoeker dr. Frederick Grant Banting rond in 1920.

Het ontwikkelen van een atoommodel Hoe ziet een atoom eruit, het kleinste ondeelbare deeltje? Als een hard bolletje? Of als een rozijnencake? Een minizonnestelsel misschien? De schillen van een ui? Het ontwikkelen van een atoommodel heeft heel wat voeten in de aarde.

De wasmachine van Fisher Alva J. Fisher. Die naam zal veel vrouwen nauwelijks bekend voorkomen. Toch heeft deze Amerikaan uit Chicago een belangrijke uitvinding op zijn naam staan die het huishouden in de loop der jaren aanzienlijk heeft vergemakkelijkt. In 1906 krijgt hij patent op een wasmachine.

Een nieuwe natuurkundepoot, de quantummechanica „Dus je wilt natuurkunde studeren? Maar daarin is zo ongeveer alles wel ontdekt.” De jonge Max Planck begint toch met zijn studie natuurkunde. Het resultaat: een nieuwe natuurkundepoot, de quantummechanica, en in 1918 de Nobelprijs.

Het Vliegtuig Na een mislukte poging van Wilbur Wright lukt het zijn broer Orville op 17 december 1903 wel: voor het eerst vliegt een mens in een gemotoriseerd vliegtuig. De vlucht heeft plaats in Kitty Hawk in de Amerikaanse staat North Carolina en duurt 12 seconden. Orville overbrugt daarbij een afstand van 37 meter.

Bloedgroepen De in Wenen bekende journalist en jurist Leopold Landsteiner en zijn vrouw Fanny Hess hebben bij de geboorte van hun zoontje Karl niet kunnen bevroeden dat hij ooit de Nobelprijs voor medicijnen zou krijgen. Karl krijgt de prijs voor zijn ontdekking van de bloedgroepen in 1900, precies honderd jaar geleden.

De dieselmotor Nee, de dieselmotor heet niet naar de brandstof die hij verbruikt. Naamgever is Rudolf Diesel, een Fransman die een groot deel van zijn leven werkt aan een verbrandingsmotor met een hoger rendement dan de bekende benzinemotor.

Geweerschot als antwoord De uitvinder van de radio, Guglielmo Marconi, komt bij zijn eerste boodschap (1895) niet verder dan één letter: de S. Het antwoord: een geweerschot.

Een nieuwe manier om geluid vast te leggen Terwijl Edison zijn uiterste best doet om Alexander Graham Bell de loef af te steken door diens ”sprekende telegraaf” –de telefoon– te verbeteren, ontdekt hij in 1877 een nieuwe manier om geluid vast te leggen. De grammofoon.

Het patent op de gloeilamp Generaties mensen denken bij gloeilampen aan de lichtstad Eindhoven, waar eens de nationale trots Philips zijn hoofdzetel had. Het patent op de kleine lichtbundel vindt zijn oorsprong echter in New York rond 1878.

Telefoon Dat de telefoon niet jaren eerder uitgevonden is, komt omdat er halverwege de vorige eeuw nog nauwelijks conservenblikken zijn. Tegenwoordig spelen kinderen met mobiele telefoons, maar een paar decennia geleden kon je het kleine grut tevreden houden met twee blikken en een strakgespannen draad ertussen. Spreken in het ene blik, luisteren in het andere.

Periodiek systeem der elementen Het is 17 februari 1869. In Sint-Petersburg valt de avond. Mendelejev droomt. En dan ziet hij de oplossing voor een groot scheikundig probleem van die dagen: de relatie tussen de elementen. Hij legt die vast in het periodiek systeem der elementen.

Toiletpapier In alle rust en stilte en in een schone, verwarmde ruimte doen we tegenwoordig onze behoefte. Niet zoals vroeger boven de mesthoop of in de vrije natuur, maar op een modern toilet inclusief toiletpapier.

Verkeerslicht brengt orde Londen, 1868. Voetgangers en een groeiend aantal paardenkoetsen bepalen het straatbeeld. Aanrijdingen zijn blijkbaar geen unicum meer, want aan het Britse regeringsgebouw verschijnt een primitief verkeerslicht.

Kauwen op gom „De combinatie van rubber met andere ingrediënten, in elke verhouding, bewerkt tot een aangename kauwgom.” Met deze claim verkrijgt W. F. Semple in december 1869 als eerste patent op kauwgom.

Louis Pasteur Zijn naam leeft voort op pakken melk. Dat dat zuivelproduct niet onmiddellijk na het melken verorberd hoeft te worden, is te danken aan Louis Pasteur (1822-1895).

Het zwarte goud Aardolie, ruwe olie of ruwe petroleum, ook wel het zwarte goud genoemd, is een mengsel van vloeibare koolwaterstoffen met wisselende hoeveelheden zuurstof, stikstof, zwavel en zware metalen. Aardoliewinning dateert al uit de tijd van de Soemeriërs.

Een stoutmoedige gedachte „Zou het te stoutmoedig zijn zich voor te stellen dat alle warmbloedige dieren zijn voortgekomen uit één enkel levend element?” Een stoutmoedige gedachte voor iemand die twee eeuwen geleden leefde: Erasmus Darwin, grootvader van de bekende Charles.

Huishoudkoelkast Verdamping van water op de huid zorgt ervoor dat iemand het koud krijgt. Aan het begin van de negentiende eeuw gaat men dit principe gebruiken voor het maken van een koelkast. De eerste huishoudkoelkast verschijnt in 1879 op de markt.

Lift Verticaal transport van mens en materiaal is vandaag de dag een vanzelfsprekendheid. Was het voor 1800 een hachelijke onderneming, nu sta je binnen enkele seconden meters boven het aardoppervlak.

Luchtschip 1937. Zeppelin de Hindenburg vliegt boven een Amerikaanse marinebasis in brand. In een enorme vuurzee stort de 'vliegende bom' ter aarde. Het vertrouwen in de zeppelin is voorlopig verdwenen.

Springstof De vergelijking gaat niet op, maar ze dringt zich wel op. Zaterdag verwoestte een explosie een deel van de Enschedese binnenstad; op 3 september 1864 gaat een complete fabriek van springstoffen –maar ook niet meer dan de fabriek– in Zweden de lucht in.

De naaimachine Wie de naaimachine uitgevonden heeft, is niet eenvoudig te zeggen. Het verhaal begint in 1755 in Londen als een Duitse immigrant, Charles Weisenthal, patent aanvraagt op een naald die gebruikt kan worden voor mechanisch naaien.

Geen kwestie van klik-klak-klaar In de zomer van 1827 maakt Nicéphore Nièpce zijn eerste heliogram, een foto van zijn tuin, vanuit een raam in zijn huis. Het is geen kwestie van klik-klak-klaar: de belichtingstijd bedraagt maar liefst acht uur.

Rubber De Zuid-Amerikaanse indianen noemen hem Ca-o-chu, ”huilende boom”: de Hevea brasiliensis of rubberboom.

Telegrafie Al in 1866 ligt er over de bodem van de Atlantische Oceaan een kabel die de Verenigde Staten en Europa verbindt.

Stoomboot „Ze mogen lachen wat ze willen. Over twintig jaar zal deze rivier bedekt zijn met rook.” Dat zegt een zekere John Smit in 1793, nadat hij is uitgelachen wanneer hij een stoomscheepje koopt en daarmee de rivier de Mersey in Engeland opgaat.

Atoomtheorie Het is een oude droom die de alchemisten een millennium lang aan het werk houdt: goud maken uit minder edele metalen zoals zilver, tin en kwik.

Verdoving Amputatie van een lichaamsdeel en het trekken van een kies zijn aan het eind van de achttiende eeuw ingrepen die het uiterste vergen van de patiënt. Totdat het lachgas op het toneel verschijnt.

Vaccinatie In 1796 zuigt de dorpsdokter Edward Jenner vloeistof uit een koepok en spuit daar de achtjarige James Phipps, de zoon van zijn tuinman, mee in. De eerste succesvolle vaccinatie is een feit.

Kunstgebit George Washington (1732-1799) mag dan de eerste president van de VS zijn geweest, veel vreugde straalt er op de huidige 1-dollarbiljetten niet van zijn gezicht. Krampachtig houdt de man zijn kunstgebit binnensmonds.

Zeep Het verhaal gaat dat tijdens de regering van Lodewijk XIV drie zeepbereiders onder de guillotine terechtkomen omdat ze een blok zeep hebben gemaakt dat de huid van Zijne Koninklijke Hoogheid te veel irriteert.

Luchtballon November 1782. In het Zuid-Franse Avignon staart Joseph-Michiel Montgolfier in het vuur. Hij wordt geboeid door de opstijgende rook, houtsnippers en asdeeltjes boven het vuur. Joseph heeft opeens een idee.

Doorstroomtoilet voor hoge nood Wie gebruikmaakt van het toilet, realiseert zich meestal niet dat onze voorouders het eeuwenlang zónder hebben moeten stellen. De ontwikkeling van het eerste watercloset in de zestiende eeuw vormde een eerste stap vooruit. Een doorbraak volgde in de achttiende eeuw.

Lavoisier en de elementen Aarde, water, lucht en vuur. Dat zijn volgens de oude Grieken de hoofdbestanddelen van alle materie. De theorie houdt lang stand. Pas aan het eind van de achttiende eeuw komt de scheikundige Lavoisier met een goed alternatief.

Benjamin Franklin Als kleine jongen vindt hij de zwemvliezen uit: ovale houten plankjes aan zijn handen met een gat voor zijn duim. Benjamin Franklin ontwikkelt zich tot een echte uitvinder.

Automobiel „Er staan files op alle wegen Rotterdam uit”, meldt de autoradio. N. J. Cugnot weet in 1763 niet dat de opvolgers van zijn ”automobile” zo populair en zo omstreden zullen worden.

Stoommachine De huidige stoommachientjes laten het hart van de liefhebber sneller kloppen. James Watt (1736-1819) moet hetzelfde hebben gevoeld toen hij zijn eerste stoommachine ontwikkelde en daarmee zorgde voor een doorbraak in de toepassingen.

Suiker Elke wereldburger verorbert per jaar zo'n 20 kilo suiker. Het is nauwelijks voor te stellen dat suiker een paar eeuwen geleden een luxe was die alleen de rijken zich konden veroorloven.

Chronometer Met het zicht op de haven leidt de hele Britse oorlogsvloot in 1707 schipbreuk. Admiraal Cloudesley Shovel heeft zich eenvoudigweg vergist in de koers.

Jan Palfijn De naam van vroedmeester Jan Palfijn is voor altijd verbonden aan de door hem ontwikkelde verlostang.

Herman Boerhaave Wat doe je als Chinees als je een brief wilt sturen naar een beroemd Europees arts en je weet zijn adres niet? Gewoon adresseren met ”Boerhaave, arts in Europa”.

Louis Moréri „God geve me nog voldoende leven om het meer dan één keer te herzien en fouten te corrigeren”, schrijft de Franse geleerde Louis Moréri in 1674. Met zijn ”Dictionnaire” ziet de eerste alfabetisch gerangschikte encyclopedie het licht.

Microscoop Is Antonie van Leeuwenhoek de uitvinder van de microscoop? Veertig jaar voordat hij is geboren, bestaat al een apparaat om kleine voorwerpen vergroot waar te nemen. En zelfs in een geavanceerdere vorm dan de Delftse microscopenbouwer ze later maakt.

Isaäc Newton Zoals een appel door de aarde wordt aangetrokken, zo trekt de aarde de maan en de zon de planeten aan, concludeert Isaäc Newton. De –universele– zwaartekracht is ontdekt.

Anna Maria van Schurman „Wie een aangeboren verlangen naar wetenschappen en kunsten heeft, is geschikt voor wetenschappen en kunsten. Vrouwen hebben een aangeboren verlangen naar wetenschappen en kunsten. Dus.” Anna Maria van Schurman windt er geen doekjes om.

Robert Boyle Als hout verbrandt, ontsnapt vuur of rook. Naar de opvatting van de zestiende-eeuwse arts Paracelsus verdwijnt dan de geest uit het hout. Onzin, zegt Robert Boyle(1627-1691). Stoffen bestaan niet uit materie en geest, maar uit piepkleine, elementaire deeltjes.

Brandspuit Vuur is een vriend. De noodkreet ”brand” verandert alles. Vuur wordt een vijand. Bestrijden is het parool. Eeuwen gaat de bluswateraanvoer provisorisch. De brandspuit van Hautsch betekent een ommekeer. Eindelijk is bluswerk niet bij voorbaat kansloos.

Christiaan Huygens Met een vaart van 68.000 kilometer per uur scheerde Huygens langs de aardbol. Een deel van de sonde, volgepakt met instrumenten, zal landen op de Saturnus-maan Titan, genoemd naar het koosnaampje van Christiaan Huygens.

Barometer Het begon met een proef die moest bewijzen dat lucht niet gewichtloos is. Het mondde uit in de barometer. Als weersvoorspeller siert het instrument bij velen de muur van gang of woonkamer. Voor piloten en bergbeklimmers is de luchtdrukmeter het middel om de hoogte te bepalen.

Blaise Pascal De schooldeuren draaien bijna weer open. Dat betekent: nieuwe agenda, nieuwe schriften, nieuwe pen en voor sommige leerlingen ook een nieuwe rekenmachine. Een van de eerste zakjapanners werd gebouwd door Blaise Pascal (1623-1662).

René Descartes Is Descartes de voorloper van het moderne wetenschappelijke denken? De Franse filosoof en wetenschapper René Descartes wordt veelal zo beschouwd. Hij is bekend door zijn spreekwoordelijke ”ik denk dus ik ben”.

Bloedsomloop De bloedsomloop is voor veel scholieren een verschrikking. Het ingewikkelde net met 'rode' en 'blauwe' bloedvaten laat zich niet makkelijk doorgronden.

Dagblad De naar nieuws verlangende man of vrouw kon niet eerder dan rond het begin van de zeventiende eeuw gedrukte periodieken in de hand nemen. De Duitse krant Aviso (1609) lijkt de oudste te zijn. Opvallend genoeg houden de Engelsen en de Fransen zich in de zeventiende eeuw tamelijk rustig.

Telescoop Middelburg anno 1608. In de winkel van brillenmaker Lippershey spelen twee kinderen. Ze vermaken zich uitstekend, ze hebben iets nieuws ontdekt: als ze twee lenzen achter elkaar houden zien ze de windvaan hoog op de toren opeens heel groot.

Galileo Galilei De zon het middelpunt van ons zonnestelsel? Dat idee is dwaas, filosofisch ongerijmd en ketters. Met die uitspraak kan sterrenkundige Galilei het in 1633 doen.

Johannes Kepler Hij wil eerst dominee worden, maar het loopt anders. Sterrenkundige Johannes Kepler bewijst met zijn vele berekeningen dat de planeten niet in mooie cirkels, maar in ellipsen rond de zon draaien.

Thermometer Warm of koud zegt iets over gevoel maar niet over de werkelijke temperatuur. Wetenschappers in de 16e eeuw zijn overgeleverd aan hun gevoel. Instrumenten om de temperatuur te meten, bestaan nog niet. Wel is bekend dat lucht bij verhitting uitzet.

Simon Stevin Baggeren, vestingbouw, wiskunde, rechten van burgers, defensie, taal, natuurkunde, zeilwagens bouwen, sterrenkunde. Wie kan het allemaal in één leven verwerken? Simon Stevin (1548-1620), een typisch voorbeeld van de universele wetenschapper.

Gerardus Mercator Het zou niet mogen bestaan dat iemand met goed gevolg de zeevaartschool doorloopt en dan ene Gerardus Mercator niet kent. De man leeft van 1512 tot 1594 en zet de wereld op een merkwaardige manier op de kaart...

Kalender „Het is niet meer dan dieverij van de landheren, zij willen ons anderhalve week pacht afhandig maken.” Het 'gewone' volk reageert boos op de kalenderhervorming van 1582.

Straatverlichting De Syrische hoofdstad Damascus kent al straatlantaarns in een tijd dat de huidige Europese wereldsteden nog onbetekenende dorpen zijn.

Andreas Vesalius Andreas Vesalius. Zijn naam is onder artsen een begrip. In 1543 verschijnen zijn zeven boeken over de anatomie van het menselijk lichaam.

Pomp De val van Rome maakt een rigoureus einde aan grootse paleizen en badhuizen. Ook de mijnbouw raakt in het slop. Eeuwen later leidt de mijnbouw via de uitvinding van de pomp uiteindelijk tot de stoommachine.

Paracelsus „Hij leefde als een zwijn.” Dat is 2 eeuwen na zijn dood het oordeel van een arts over de in 1541 overleden Duitse geneeskundige Paracelsus.

Nicolaus Copernicus Nicolaus Copernicus mag dan bekendstaan als groot sterrenkundige en grondlegger zijn van onze huidige kijk op het zonnestelsel, hij is aanvankelijk beslist geen astronoom.

Horloge Het ”Neurenberger ei”, geen vogel heeft het ooit gelegd. Het is dan ook geen dierlijk product maar de bijnaam voor het eerste draagbare klokje. De Duitse slotenmaker Peter Henlein zou het idee hebben uitgebroed.

Leonardo da Vinci Vraag een scholier waar hij aan denkt bij de naam Leonardo, en tien tegen een volgt de kreet „Titanic”. Veel belangrijker dan de gelijknamige filmheld is het Italiaanse genie dat verschijnt op de drempel van de Renaissance, de schilder-beeldhouwer-architect-anatoom-musicus.

Christoffel Columbus Hij slaagde er als ontdekkingsreiziger niet in om, varend in westelijke richting, Indië te bereiken. Toch is Christoforo Colombo, beter bekend als Columbus, zonder twijfel de bekendste ontdekkingsreiziger ter wereld.

Boekdrukkunst De uitvinding wordt de grootste van het afgelopen millennium genoemd. Met de boekdrukkunst kreeg het volk de beschikking over boeken. In het begin verschenen echter vooral gedrukte Bijbels.

Buskruit „Hij heeft het buskruit niet uitgevonden.” Volgens Van Dale is de persoon van wie dit wordt beweerd allesbehalve schrander. Wie wel zo slim was, staat niet vast. Zeker is dat het buskruit de oorlogvoering heeft beïnvloed.

Bril Wie door een vissenkom kijkt, ontdekte hetzelfde als de Arabieren eeuwen geleden: een glazen bol gevuld met water heeft een vergrotende werking. Uiteindelijk leidde deze vondst tot de ontwikkeling van de bril.

Spinnewiel Op de grote, stille heide dwaalde de herder indertijd niet slechts om alleen van het landschap te genieten.

Fibonacci Hij gaf zichzelf de bijnaam ”Bigollo”: nergens goed voor. Maar deze 'nietsnut' heeft het tientallig stelsel vanuit Arabië naar Europa gebracht. Dankzij Fibonacci tellen we nu niet meer I, II, III, IV.

Destillatie van alcohol De veldwachter kon weliswaar nog geen alcohol in het bloed meten, maar wie aan het eind van de Middeleeuwen aangeschoten over straat liep, kreeg straf. Voordien kwam openbare dronkenschap zelden voor.

Kompas Lang staan zeevaarders wantrouwend tegenover het 'klokje' uit het Verre Oosten, dat altijd naar het noorden wijst.

Ploeg en gareel Als niet eeuwen geleden iemand op het idee was gekomen de ploeg te voorzien van wielen, was Holland vanuit de lucht gezien geen lappendeken, maar een dambord.

Windmolens Holland: land van mist, modder en molens. Deze symbolen voor het Nederlandse landschap bepalen al eeuwenlang het beeld van de Lage Landen.