Benjamin Franklin
Door S. M. de Bruijn
Als kleine jongen vindt hij de zwemvliezen uit: ovale houten plankjes aan zijn handen met een gat voor zijn duim, waardoor hij een stuk sneller kan zwemmen. Benjamin Franklin ontwikkelt zich tot een echte uitvinder, vooral bekend vanwege de bliksemafleider, maar ook de bifocale bril, de catheter en de zomertijd staan op zijn naam.
|
De jonge Ben is een boekenwurm en besteedt het weinige zakgeld dat hij ontvangt aan boeken. Hij verslindt Bunyans Christenreis en de verzamelde werken van Bunyan vormen zijn eerste collectie. Vanaf zijn twaalfde werkt hij in de drukkerij van zijn broer James. Soms mag hij een boek lenen uit de bij de drukkerij horende winkel, onder de voorwaarde dat het de volgende ochtend weer netjes terugkomt. Vaak leest hij het grootste deel van de nacht. Zijn werken van Bunyan ruilt hij helaas later weer in.
Benjamin bekwaamt zich verder in het drukkersvak, begint een eigen zaak vanwege een ruzie met zijn broer, en werkt twee jaar in Londen. Eenmaal terug in Amerika is er weinig over van zijn christelijke opvoeding, hij leidt een liederlijk leven.
Pas in de jaren veertig ontwaakt de wetenschapper in Franklin. Dat begint met de uitvinding van een kachel, de ”Franklin stove”. Tot die tijd warmen veel bewoners van het koloniale Amerika zich nog bij een open haardvuur. Dat is niet alleen gevaarlijk maar ook weinig efficiënt. Franklin ontwerpt een metalen kachel die minder hout verbruikt. Saillant detail: hij richt ook de eerste verzekeringsmaatschappij op.
Ben geeft een almanak uit, ”Poor Richard's Almanac”, die ook weersvoorspellingen bevat. Zijn meteorologische kennis –voorzover nodig bij jaarlijkse weerberichten– ontwikkelt Franklin door goed te observeren. In 1743 ziet hij een wervelstorm naderen, en gezeten op de rug van een paard volgt hij het traject van de storm. In zijn almanak probeert hij de loop van zulke wervelwinden te voorspellen. Ook is Franklin de eerste die de warme Golfstroom waarneemt. Acht keer steekt hij de Atlantische Oceaan over, waarbij hij nauwkeurig de temperatuur van het water meet.
Vliegerproef
Franklin is vooral bekend door zijn experimenten met elektriciteit. De termen positief, negatief, batterij, lading en geleider zijn van hem afkomstig. Tijdens een onweersbui in juni 1752 doet hij de beroemde maar levensgevaarlijke vliegerproef. Hij vermoedt al dat de bliksem een elektrisch verschijnsel is, maar hij wil dat bewijzen door aan te tonen dat een metalen voorwerp de bliksem geleidt. Het liefst plaatst hij een metalen staaf op een hoog gebouw, maar daar heeft hij in zijn woonplaats Philadelphia geen gelegenheid toe.
Benjamin bindt een metalen sleutel aan een vliegertouw gemaakt van hennepvezels, het onderste deel ervan bestaat uit zijde. Hij brengt de vlieger omhoog en als de bui bijna voorbij is, wordt het touw plotseling strakgespannen. Franklin houdt zijn hand bij de sleutel en krijgt een flinke schok. Gelukkig is het geen blikseminslag –dan had de wetenschapper het experiment niet overleefd– maar het gevolg van het spanningsverschil tussen de aarde en de wolken dat gewoonlijk de oorzaak is van de bliksem. Hij kondigt direct aan dat het nu mogelijk wordt gebouwen en schepen te beschermen tegen blikseminslag door er een metalen staaf bovenop te plaatsen. De latere bliksemafleiders zijn een metalen netwerk over een gebouw, wat functioneert als een zogenaamde kooi van Faraday.
Een laatste verdienste van Franklin is de bifocale bril, voor het eerst beschreven in 1760. Benjamin heeft slechte ogen en kan zonder bril weinig zien. Hij wordt het beu om telkens van bril te wisselen als hij dichtbij of veraf wil zien. Nauwkeurig zaagt hij twee lenzen door de helft, waarna hij de helften boven op elkaar in één montuur plaatst.
De laatste jaren van zijn leven –hij overlijdt in 1790– is Franklin vooral actief als politicus en diplomaat, onder meer in Frankrijk, waarna hij de geschiedenis ingaat als de beroemdste Amerikaan van de achttiende eeuw en een voorvechter van de Verlichting.
