Verdoving

Gedurende eeuwen moeten lijders aan lichamelijke kwalen die bij een chirurgijn komen het voor de pijnbestrijding hebben van opium en zwaar alcoholische dranken. Zo krijgen Britse zeelieden op hun oorlogsschepen geconcentreerde rum mee voor het geval er na een zeeslag een ledemaat moet worden geamputeerd.

Daarin lijkt een keer te komen als de Engelse chemicus David Priestley in 1793 lachgas (distikstofoxide of N₂O) uitvindt. Priestley verhit daarvoor ammonium en ijzervijlsel. Hij leidt het ontstane gas vervolgens door water om giftige bijproducten te verwijderen. Priestley denkt dat hij het gas kan gebruiken als conserveermiddel, maar dat blijkt een fictie.

Andere weg
Zijn collega Sir Humphrey Davy, verbonden aan het ”Pneumatic Institute” in Bristol, slaat een andere weg in. Hij kijkt naar de effecten van N₂O op de ademhaling. Bezoekers van het instituut biedt hij de mogelijkheid het gas eventjes in te ademen. Zij worden er eventjes vrolijk van en Humphrey besluit het N₂O lachgas te noemen. Maar daar blijft het niet bij. Humphrey ontdekt in 1799 ook dat lachgas in zwaardere dosering mensen van pijn kan afhelpen. „Het zou daarom wel eens van nut kunnen zijn bij chirurgische ingrepen.”

Met zijn vinding wordt echter niets gedaan. Kermisklanten slaan er wel een slaatje uit. Bezoekers krijgen de mogelijkheid even aan het gas te gaan voor een vrolijk moment, uiteraard tegen betaling. Ruim veertig jaar later, in 1844, bezoekt de Amerikaanse tandarts Horace Wells een 'lachgasshow' van collega Gardner Colton, een geflipte tandarts die zijn opleiding niet heeft afgemaakt. Een van de vrijwilligers –Samuel Cooley, hij zit naast Wells in de zaal– gaat naar het podium en ademt het gas in. Even later loopt hij terug naar zijn plaats en struikelt. Tot zijn verbazing ziet Wells dat de man geen pijn lijkt te hebben. Wells ademt de volgende dag zelf het lachgas in en laat bij zichzelf een kies trekken door een lokale collega. Hij voelt geen pijn tijdens het trekken.

Voor Wells volgt echter een somber slot. In 1845 geeft hij zelf een demonstratie voor een volle zaal. De patiënt krijgt lachgas toegediend. Tijdens het experiment geeft de patiënt echter aan dat hij zich toch niet helemaal comfortabel voelt. Het achterdochtige publiek hoont Wells van het podium. Zijn reputatie als professioneel tandarts is ernstig geschaad. Wells gaat er zo zwaar onder gebukt dat hij drie jaar later, in 1848, zelfmoord pleegt. Zijn vinding blijkt echter toch waardevol. Lachgas wordt nog altijd gebruikt in de moderne anesthesie, in combinatie met zuurstof.

Ether
William Thomas Morton, een 27-jarige Amerikaanse tandarts, gebruikt in hetzelfde decennium ether om een patiënt te verdoven. Hij weet de medische wereld ervan te overtuigen dat ether ook geschikt is voor grotere ingrepen. In 1846 verdooft hij met succes een patiënt bij wie in het Massachusetts General Hospital in Boston een gezwel uit de nek wordt weggehaald. Het is een doorbraak die ertoe leidt dat ether gebruikt wordt bij tal van chirurgische ingrepen, hoewel in een enkel geval patiënten de verdoving niet overleven.

In Engeland ontdekt de arts Sir James Young Simpson de verdovende werking van chloroform. Hij gebruikt het om bij barende vrouwen de pijn te verzachten. Brede bekendheid krijgt de methode als koningin Victoria in 1853 haar achtste kind, Leopold, krijgt onder een chloroformroes. De tijd leert echter dat chloroform meer risico's heeft dan ether. Het kost echter nog heel wat jaren en vinnige debatten voordat de neuzen in de medische wereld dezelfde kant op staan.