Luchtballon
Door W. G. Hulsman
November 1782. In het Zuid-Franse Avignon staart Joseph-Michiel Montgolfier in het vuur. Hij wordt geboeid door de opstijgende rook, houtsnippers en asdeeltjes boven het vuur. Joseph heeft opeens een idee: vang die rook op in een zak en ze zal vervolgens stijgen. Wat hij verwacht, gebeurt. Enthousiast schrijft hij over de vinding aan zijn broer Jacques-Etienne. Samen bouwen ze steeds grotere 'zakken', totdat ze op 4 juni 1783 de eerste luchtballon kunnen laten opstijgen.
Op 19 september van dat jaar mogen de broers hun vinding aan koning Lodewijk XVI en koningin Maria Antoinette laten zien: het wordt de eerste luchtreis met levende wezens. Nog geen mensen, dat is te gevaarlijk. De luchtreizigers zijn een schaap, een eend en een haan. Koning Lodewijk is onder de indruk. Hij verbiedt Joseph en Etienne echter zelf in de mand onder de ballon plaats te nemen. Daarvoor heeft hij twee veroordeelde criminelen geselecteerd. Verloopt de vlucht goed, dan zijn ze vrij.
Zover komt het echter niet. Op 21 november 1783 maken de Fransozen Pilatre de Rozier en de markies van Arlandes als eerste ballonvaarders een luchtreis van 9 kilometer over Parijs.
In dezelfde maanden werkt de Parijse natuurkundige J.-A.-C. Charles een nieuw type ballon uit: de waterstofballon, maar die slaat niet erg aan. Daarentegen bestaan de later ontwikkelde heliumballonnen nog steeds. Helium blijkt het ideale ballongas te zijn, maar is zo zeldzaam en daardoor kostbaar dat slechts een enkeling zich een heliumballon kan veroorloven.
Door de ”spectaculaire vluchten” neemt de belangstelling voor de ballonvaart snel toe. De reizen worden langer en in 1785 steekt de eerste ballon het Nauw van Calais over.
Oorlog
Militairen ziet ook wel wat in het nieuwe vervoermiddel. De ballonnen worden ingezet voor observatie van de vijand en voor transport, onder andere tijdens de grote burgeroorlog in Amerika en de grote oorlogen in Europa. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hangen ze ook boven steden als Londen om die te beschermen tegen aanvallen van laagvliegende vijandelijke vliegtuigen.
Nadeel van de ballon blijft de slechte bestuurbaarheid. Alleen door naar een andere luchtstroom te stijgen of te dalen kunnen de piloten wat aan de koers veranderen. Proeven met stuurzeilen, propellers en motoren zijn geen succes. Wel zullen deze proeven uiteindelijk resulteren in het luchtschip, waar graaf Ferdinand von Zeppelin een flinke bijdrage aan leverde.
Ingenieurs weten steeds grotere ballonnen te bouwen. Gevolg is dat de afstanden waarover en de hoogte waarop gevaren kan worden toeneemt. Zo wordt ontdekt dat de lucht om de aarde uit verschillende lagen bestaat. De Zwitserse hoogleraar Auguste Piccard levert daar een belangrijke bijdrage aan. Hij slaagt er in 1932 in om naar 16 kilometer hoogte te stijgen en ontdekt zo de stratosfeer. Dat record sneuvelt al snel: 22, 26, 31, 34 kilometer hoogte blijkt mogelijk. Nog dagelijks gebruiken meteorologen en oceanologen ballonnen om waarnemingen te doen.
Kleinzoon
Ballonvaren wordt steeds meer een sport. De laatste decennia draait het vooral om afstands- en duurrecords. Een grote sprong maakt de ballonvaart met de eerste vlucht over de Atlantische Oceaan. De Double Eagle II-ballon vaart non-stop van Amerika naar Frankrijk.
In maart van dit jaar slagen de Belg Piccard –kleinzoon van Auguste– en de Brit Jones er ten slotte in om als eersten zonder tussenlanding in een luchtballon om de wereld te varen. Ze hebben daar ruim negentien dagen voor nodig. Bertrand Piccard en Brian Jones nemen daarmee het laatste nog open plaatsje in de luchtvaartmusea in.
