Gezondheid 31 oktober 2000

Insuline

Door W. van Hengel
Hoe bewijs je dat slechts een klein gedeelte van de alvleesklier verantwoordelijk is voor de productie van het hormoon insuline? Met dat probleem loopt de Canadese medisch-onderzoeker dr. Frederick Grant Banting rond in 1920. Om twee uur in de nacht van 31 oktober 1920, precies tachtig jaar geleden dus, weet hij de oplossing.

Hij besluit die nacht bij proefdieren de buis van de alvleesklier naar de darm af te binden. Dat moet in zes weken leiden tot een proces van degeneratie van de alvleesklier. Vervolgens kan van het resterende, niet-gedegenereerde gedeelte, waarin zich volgens Banting insulineproducerende cellen bevinden, een extract worden gemaakt dat moet worden ingespoten bij honden met suikerziekte.

Banting wordt in 1891 geboren op een boerderij in Alliston in Zuidwest-Ontario. Aanvankelijk studeert hij volgens de wens van zijn ouders theologie, maar al snel stapt hij over op een medicijnenstudie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog, in december 1916, haalt hij zijn artsenbul, waarna hij direct naar het Europese front wordt gestuurd. Wegens betoonde moed krijgt hij het Canadese militaire erekruis.

Na afloop van de oorlog keert Banting terug naar Canada. Hij werkt enige tijd in een kinderziekenhuis in Toronto. Na enige aarzeling krijgt hij van prof. J. MacLeod, verbonden aan de Universiteit van Toronto, toestemming om in zijn laboratorium experimenten uit te voeren met honden met suikerziekte.

Tegenslagen
Na veel tegenslagen lukt het Banting met zijn compagnon Charles Best, een medisch student, zijn begeerde alvleesklierextract te verkrijgen. Hij spuit een kleine portie in een bloedvat van een hond waarbij door het operatief wegnemen van de alvleesklier suikerziekte is veroorzaakt: zijn bloedsuikergehalte is permanent sterk verhoogd. Dan breken spannende uren aan. Banting en Best observeren de hond voortdurend. Zullen zich complicaties voordoen? Enige tijd lijkt er niets te veranderen, maar dan verbetert de toestand van de hond. Het dier wordt weer actief. Zijn bloedsuikergehalte daalt aantoonbaar. Een tweede experiment slaagt eveneens. De sceptische prof. MacLeod, die beschikt over veel wetenschappelijke contacten, is dan overtuigd en doorziet onmiddellijk het belang van de ontdekking. Vanaf dat moment geeft hij Banting alle mogelijke steun.

Banting noemt zijn extract van een gedeelte van de alvleesklier naar de daar aanwezige eilandjes van Langerhans, het isletine. Later verandert hij de naam in insuline.

Als boerenzoon herinnert Banting zich dat foetussen van kalveren al een goed ontwikkelde alvleesklier hebben. Hij gaat ermee aan de slag en krijgt op die manier een beter extract. Eind 1921 vraagt MacLeod de ervaren biochemicus dr. J. B. Collip het extract verder te zuiveren. Hij kan goed met Banting opschieten en samen zetten zij zich tot het uiterste in om hun vinding te verbeteren. In 1922 is er een veilig en goed werkzaam extract ontwikkeld. Banting en Best gaan dan samenwerken met het farmaceutische bedrijf Eli Lilly, dat het extract verder verbetert. De firma is in staat grotere hoeveelheden te vervaardigen. Later wordt overgeschakeld op varkensinsuline, totdat zo'n tien jaar geleden genetisch veranderde bacteriën menselijke insuline gaan produceren. Eli Lilly is nog altijd actief in deze sector, evenals concurrent Novo Nordisk.

Erkenning
Banting krijgt snel publieke erkenning als de invloedrijke MacLeod de vinding van zijn ”assistent” wereldkundig maakt. Samen mogen zij in 1923 als eerste Canadezen de Nobelprijs voor geneeskunde in ontvangst nemen.

Dat gaat echter niet zonder slag of stoot, want Banting weigert aanvankelijk de prijs omdat zijn collega Best is gepasseerd, terwijl die in zijn ogen een even groot aandeel heeft gehad in het onderzoekswerk. Uiteindelijk gaat Banting overstag, maar hij verdeelt het geldbedrag dat aan de prijs is verbonden tussen Best en hemzelf.

Dat tekent Banting als een eerlijk en bescheiden mens. Hij houdt niet van pracht en praal en wenst ook niet te worden aangesproken met Sir Frederick, hoewel hij in 1934 in de adelstand wordt verheven en daarnaast nog diverse andere onderscheidingen krijgt. Banting brengt zijn werkzame leven door in het laboratorium, waar hij zich na diabetes richt op kankeronderzoek. In 1941 komt de getalenteerde Canadese wetenschapper om tijdens een militaire medische missie, als het vliegtuig waarin hij zich bevindt neerstort bij Newfoundland.

Het voorbije millennium zit vol lumineuze ideeën. Een reeks van honderd artikelen belicht wetenschappelijke, medische en technische doorbraken en het gedachtegoed van belangrijke wetenschappers.

Serie uitvindingen

Relevante sites:

De ontdekking van insuline:
http://www.discoveryofinsulin.com

In 1923 kreeg Banting de Nobelprijs voor geneeskunde:
http://www.nobel.se

Site van het Banting House:
http://www.diabetes.ca