Dr. De Waard doet een prachtig voorstel om te komen tot een verstaanbare betrouwbare Bijbelvertaling die breed gedragen wordt (RD 9-11). Dat verdient een serieuze kans door het open te benaderen. Ik wil enkele overwegingen aan zijn artikel toevoegen en het voorstel concretiseren en uitbreiden.
De Statenvertaling (SV) is mij persoonlijk dierbaar. Ik ben ermee opgegroeid, hele gedeelten hebben zich in mijn geheugen gegroefd en God heeft deze vertaling willen gebruiken. Dat zijn echter geen geldige argumenten om een grondige herziening af te wijzen. De SV werpt een forse drempel op in het kunnen begrijpen van wat er staat en ook de Herziene Statenvertaling (HSV) lost dat probleem nog niet echt op. Dit geldt ook de belijdenisgeschriften, de berijming van 1773 en de liturgische formulieren. Ook die zijn mij dierbaar. Maar ook daar zit een groot probleem omdat vele kerkmensen, ouderen en jongeren, door het taalkleed de inhoud niet verstaan.
Erger dan gedacht
Het verstaansprobleem is erger dan vaak wordt gedacht. Vertrouwdheid met woorden of zinnen is ook nog niet hetzelfde als begrijpen wat er staat. Twee anekdotes en twee overwegingen. Uit een klein onderzoek bleek dat woorden als ”indien”, ”ontgaan”, ”schoonheid” door een significant deel van de jongeren in het reformatorisch voortgezet niet worden begrepen. Toen ik onlangs met een betrokken twintiger sprak, bleek dat de bekende frase dat ”mijn vlees door ’t kwade licht verrast” wordt (Psalm 119:67 berijmd), bij minstens drie woorden totaal onbegrip opleverde. Belangrijke noties worden zo op zijn best tot welluidende mantra’s. Maar dat is eerder hindoeïstisch dan gereformeerd. Uit de taalwetenschap is bekend dat 95 tot 98 procent van de woorden in een tekst bekend moet zijn om betekenisverlies te voorkomen en redelijk te kunnen lezen. Bekende verzen (zoals Jesaja 55:8, 63:3, 1 Samuel 15:22) worden op en onder de kansel soms verkeerd aangehaald. Kortom, voor behoorlijk wat jongeren en ouderen geldt dat te veel woorden onbekend zijn. En voor zover teksten of verzen vertrouwd zijn is dat helaas nog geen bewijs van begrip.
Relevante deskundigheid
De Waards voorstel wijst een begaanbare weg. Allereerst procesmatig, door niet uit te gaan van individuele kerkverbanden maar van bredere verbanden. Dat gaat niet vanzelf goed. De Gereformeerde Gemeenten vroegen in 2013 aan de GBS om woorden te vervangen. Dat was een hele stap voor de synode. Vier jaar later had de GBS een lijst opgesteld. Deze woorden zouden echter niet in de tekst worden opgenomen omdat het er te veel waren (RD 16-6-17). Inmiddels is het eind 2021 en wat er ook van gezegd kan worden, niet dat het allemaal overhaast is. Het is wel mogelijk gebleken om een wederzijdse houdgreep te voorkomen door interkerkelijk samen te werken. Dat is niet alleen gebeurd bij de HSV, maar ook bij de groep die in heel korte tijd kans heeft gezien de Bijbel met uitleg (BMU) te vervaardigen. Zowel HSV als BMU heeft snel breed ingang gevonden in kringen die elkaar deels overlappen. Mogelijk kunnen andere onderlinge contacten behulpzaam zijn, zoals binnen de Haamstedeconferentie, COGG en het convent waar prof. Van Vlastuin onlangs voor pleitte. Het moet mogelijk zijn een brede groep samen te stellen.
We mogen dankbaar zijn dat er veel relevante deskundigheid is binnen de gereformeerde gezindte bij mensen die de Heere talenten heeft willen geven. Te denken valt aan (ex-)Bijbelvertalers van zendingsorganisaties en ver- en hertalers van allerlei werken van oudvaders en puriteinen. Aan het werk en de ervaring van een GBS, HSV en BMU en aan uitgevers. Aan individuele personen zoals dr. De Waard. Jeugdwerkers en docenten hebben kennis van jongeren en hun leefwereld. Er is ook veel knowhow over hoe je een project runt, financiert en bemant. En ICT-kennis, want een goede app zou ook niet voor zijn tijd zijn. In tegenstelling tot 1618/19 zijn we ook niet afhankelijk van de overheid voor toestemming en financiering, want we hebben inmiddels meer dan brood op de plank.
Kwaliteitsimpuls
Inhoudelijk lijkt me het voorstel van De Waard ook deugdelijk, maar wil ik het nog wat concretiseren en uitbreiden. Hij voert een pleidooi voor een revisie op basis van de HSV. Het doel is zowel een kwaliteitsimpuls als het verminderen van verdeeldheid. Er zijn echter grenzen aan wat er ín een vertaling zelf mogelijk is. Daarom lijkt het mij verstandig om tegelijk met de revisie ook te komen tot een integratie van wat de HSV en BMU hebben gedaan als uitleg van de teksten en de kanttekeningen bij de SV. Een parafrase in de trant van Dächsels Bijbelverklaring of de boekjes van ds. A. Th. Vergunst door het tussenvoegen van woorden is ook heel nuttig. Als dat werk gereed is, is het ook tijd om de belijdenisgeschriften onder handen te nemen. Niet door ze inhoudelijk uit te kleden (wat soms gebeurd is), maar opnieuw in te kleden. En de psalmberijming. En de liturgische formulieren.
Ik zal erg moeten wennen. Maar liever laat ik onze kinderen een betrouwbare en verstaanbare vertaling na dan één die dierbaar is maar die figuurlijk of zelfs letterlijk dicht blijft.
De auteur is lector schoolvakken en didactiek en lid van de Gereformeerde Gemeenten. Hij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.
