Een zeldzaam fenomeen dat nog niet eerder geobserveerd is. En wat zal er dan met de aarde gebeuren? Zullen de onderlinge aantrekkingskrachten de aarde uit haar baan om de zon trekken? Dat is wel wat dominee Elko Alta uit Bozum beweert in een door hem geschreven boekje. Als dat zo is, dan betekent dit dat de eindtijd heel dichtbij is. Er worden overigens de laatste tijd ook veel zwarte katten gesignaleerd…

Voor Eise Eisinga uit Franeker is deze gebeurtenis en alle rumoer eromheen de aanleiding om een planetarium te bouwen. Een schaalmodel van ons zonnestelsel, waarmee hij voor iedereen zichtbaar kan maken dat zulke samenstanden van planeten vaker voorkomen. De planeten volgen goed te begrijpen wiskundige wetten en er is dus niets bijzonders te verwachten.

Het was geen eenvoudige klus waar Eisinga aan begon. Hij bouwde eraan, tussen de bedrijven door, van 1774 tot 1781. Daarbij bedacht hij onder andere een eigen draaibank om voldoende nauwkeurig te kunnen werken. Het resultaat mag er zijn; sinds 1781 geeft zijn planetarium de actuele positie van de planeten aan.

Gezien de aandacht voor complot- en doemdenken is Eisinga’s methode razend actueel. Maak complexe kennis zichtbaar voor iedereen en verbind ze met de realiteit van alledag. Mensen houden van duidelijkheid en eenvoud. Gebrek aan kennis en begrip in een wereld vol verandering en nieuwe inzichten leidt snel tot vereenvoudigde en versimpelde denkbeelden van de werkelijkheid. Er wordt een eigen, eenvoudig te begrijpen waarheid geconstrueerd. Of dat nu over vaccinaties en corona, over fraude en toeslagen of over het weer en klimaatverandering gaat, maakt niet zo’n groot verschil. In alle gevallen trekken groepen mensen conclusies op basis van hun eigen beperkte inzichten in de realiteit. Dit toont een behoefte aan eenvoudige, begrijpelijke uitleg van wat er om ons heen gebeurt. Een uitleg of verklaring die tegelijk voor iedereen in de eigen omgeving op juistheid te controleren is.

Het moeilijke is dat de wereld vol is met dingen die gebeuren zonder een duidelijk verband. Ze gebeuren gewoon zonder dat ze noodzakelijk moesten gebeuren op basis van een of andere natuurwet, zoals de loop van de planeten. Het verloop van de pandemie bijvoorbeeld, dat had ook heel anders kunnen gaan. Of dat het vandaag regent of juist droog is. Zulke structuren vallen wiskundig gezien onder de ”niet-lineaire systemen en chaostheorie”. Daaruit weten we dat heel kleine gebeurtenissen, waar niemand aandacht aan schenkt, na verloop van tijd heel grote gevolgen kunnen hebben. Aangezien we allemaal graag lineair denken (als het een week regent, regent het altijd) komen we steeds voor verrassingen te staan. Alsof een of ander groter plan onze gedachten doorkruist. Dit geldt net zo goed voor de stratenmaker als voor de hoogste persoon in een regering. Hoe graag ze ook vooraf opgestelde plannen en strategieën zouden navolgen, in de praktijk zijn ze vooral druk met de onverwachte dingen, die gebeuren zonder dat ze gepland of gewenst waren. Misschien verklaart dat wel een deel van de haast in onze wereld: gisteren kunnen we nog narekenen, vandaag leven we, wat morgen gebeurt is onvoorspelbaar.

Eisinga leert ons dat er vaste normen en wetmatigheden zijn waaraan we ons kunnen vasthouden. Als christenen hebben we daar twee boeken voor: Gods Woord en de schepping in ons en om ons heen. Het is aan de wetenschap om verbanden van oorzaak en gevolg inzichtelijk te maken uit alle dingen die om ons heen gebeuren. Uit Gods Woord weten we dat Gods voorzienigheid ook over de dingen gaat waarvan we niet weten waarom ze gebeuren. Niet alles is rationeel verklaarbaar vanuit onze beperkte menselijke inzichten. Gods plan omvat dit onverklaarbare wel degelijk. Dat vraagt vertrouwen en aanvaarding van wat God voor ons voorzien heeft. Steunend op Hem als onveranderlijke Rots in alle rumoer en tumult van onze eigen tijd.

De auteur studeerde Sustainable Energy Technology en is docent aan de opleiding Werktuigbouwkunde op het Hoornbeeck College.