De regeermacht is in Amerika gebouwd rond het instituut van een krachtige president. Hij of zij heeft veel speelruimte om besluiten te nemen en door te drukken. De president is onder meer opperbevelhebber van het leger, kan presidentiële bevelen uitvaardigen en duizenden ambtenaren op grond van politieke affiniteit laten aannemen of ontslaan.

De founding fathers van de Verenigde Staten hebben dat ook zo gewild. Zij geloofden dat veel uitvoerende macht in de handen van één president noodzakelijk was voor goed bestuur. Eén leider zou makkelijker te controleren zijn voor het volk dan meerdere politieke leiders over wie de macht verdeeld was.

Dat deze constructie zich zou ontwikkelen tot een vorm van alleenheerschappij of dictatuur achtten de founding fathers uitgesloten. Ze hadden een groot vertrouwen in de kracht van het checks-and-balancessysteem. De president zou worden gecontroleerd door het Congres of zo nodig geblokkeerd door de rechterlijke macht. Bovendien zou de kiezer na vier jaar een tiranniek heerser kunnen wegstemmen of –in een urgenter geval– het parlement hem kunnen afzetten.

Doemscenario

Toch waarschuwde voormalig president John Adams in 1814 dat democratie nooit blijvend is. Hij schreef: „Het duurt niet lang voor ze zich verkwanselt, uitput en vermoordt.” Sommige Amerikanen vragen zich af of dit nu gaat gebeuren, omdat de president elect Donald Trump autocratische neigingen zou hebben. Wie houdt hem nog tegen nu zijn partij, de Republikeinen, het in beide kamers van het Congres voor het zeggen heeft en het hooggerechtshof in meerderheid bestaat uit conservatieve rechters?

Democratie is nooit blijvend; het duurt niet lang voor ze zich verkwanselt, uitput en vermoordt - John Adams, Amerikaanse president van 1797-1801

Sommige media noemen het een doemscenario dat zowel de uitvoerende macht (de president) als de wetgevende macht (het Congres) in handen van één partij is. Maar deze zogenoemde ”trifecta” is niet uniek. Sinds 1901 hadden 16 van de 21 presidenten bij hun aantreden beide kamers aan hun kant. Democraten wonnen in 1932 zelfs een trifecta die veertien jaar duurde.

Hierdoor kon president Franklin Roosevelt de New Deal doorvoeren, het plan dat sociale zekerheid, werkloosheidsverzekeringen en een groot aantal openbare werkprojecten creëerde. Het hielp Amerika uit de Grote Depressie te komen. Maar recenter duurden trifecta’s korter. Bill Clinton, Barack Obama, Donald Trump en Joe Biden begonnen er allemaal mee, maar verloren die twee jaar later bij tussentijdse verkiezingen.

Geen willoze jaknikkers

Het tweede is dat de meerderheden in beide Kamers niet enorm groot zijn: in de Senaat twee zetels en in het Huis waarschijnlijk een enkele zetel. Voor de Senaat betekent dit dat de gekwalificeerde meerderheid van zestig zetels niet is gehaald. Als een partij die niet heeft, betekent dit dat ze vaak niet in staat is om filibusters te overwinnen. Senatoren van de oppositie kunnen een filibuster gebruiken om wetgeving tegen te houden of te vertragen door eindeloos te debatteren over een voorstel.

Bovendien kan Trump soms tegenstand verwachten van enkele senatoren die behoren tot zijn eigen partij. Bekend is dat Susan Collins, senator voor Maine, en Lisa Murkowski, senator voor Alaska, heel kritisch tegenover de toekomstige president staan. Daar komt bij dat de woensdag gekozen voorzitter van de Republikeinse Senaatsfractie, John Thune, niet zonder meer alle eisen van Trump zal inwilligen. Zo heeft hij nog niet ingestemd met de dringende wens van Trump om benoemingen tijdens het komende reces zonder hoorzitting te accorderen. De aankomend president wil namelijk met het bemensen van belangrijke posten niet wachten op de langdurige goedkeuringsprocedure via de Senaat.

Ook in het Huis zitten nog steeds enkele afgevaardigden die geen willoze jaknikkers willen zijn. En vanwege de geringe meerderheid is hun macht groot. Met andere woorden: Trump heeft nog steeds rekening te houden met de controle door het Congres.

Neemt niet weg dat hij geen lame duck is. Vooral op organisatorisch terrein zal hij de grenzen opzoeken om zijn plannen te realiseren. En er zijn terreinen waar hij zijn gang kan gaan. Behalve het snijden in het ambtenarenapparaat, wil hij bepaalde diensten meer direct onder zijn toezicht plaatsen. Daarbij moet worden gedacht aan de Amerikaanse mededingingsautoriteit, het ministerie van Justitie en de Federal Communications Commission die aan media en internetproviders regels oplegt. Juist die laatste is voor hem van belang bij het berichten over en het verbreiden van zijn ideologie MAGA (Make America Great Again).