Cees Zweistra: Conservatieve christenen willen zowel hemels paradijs als laatste technologische snufjes
Onlangs had ik de eer op het Vianen Congres een lezing te mogen houden over de gezagscrisis. De reactie van Joas IJzerman onderstreept precies een belangrijk punt mijnerzijds.
De kern van mijn betoog was dat de gezagscrisis het gevolg is van secularisering. Dat proces heeft zich niet alleen in de kerk voltrokken, maar in élke maatschappelijke (politieke) structuur met een oorspronkelijk religieuze blauwdruk. De essentie van die blauwdruk is de aanwezigheid van een vorm van hogere autoriteit (heteronomie) waaraan wij richtlijnen voor ons handelen kunnen ontlenen.
Het verdwijnen van politiek-religieuze structuren in de samenleving plaatst ons voor het probleem dat we ons handelen niet meer kunnen afstemmen op iets buiten onszelf. Bij afwezigheid van normerende structuren moeten we zelf de richting van ons handelen bepalen. Liberalen zien dat als iets positiefs, meer conservatief georiënteerden zullen oude structuren herontdekken of aan de gang gaan met het ontwikkelen van nieuwe gezagsstructuren. Mijn betoog was een poging aan dat laatste een bijdrage te leveren en in dat verband heb ik het gehad over de rol van traditie.
Een traditie was er al voor ons en zal er –mits we er zorg voor dragen– ook nog na ons zijn. De vraag is echter wat het precies betekent om zorg te dragen voor een traditie. Op dit punt heb ik me zeer kritisch uitgelaten over conservatieven –hier en in de VS– die claimen dat zij degenen zijn die zorg dragen voor de traditie, maar dat in feite niet of nauwelijks doen. In dat gebrek aan zorg spelen ”daden” een cruciale rol, maar wat zijn die daden en welke rol spelen die in een traditie?
Goede daden?
Op dit punt wordt het betoog van Joas IJzerman relevant; hij schreef een reactie op mijn voordracht. (RD 31-3). Volgens IJzerman past mijn bijdrage in een verlichte traditie die een poging doet een paradijsje op aarde te stichten en dat ten koste van het hemelse paradijs. Het zijn volgens IJzerman goedgebekte populisten en socialistische idealisten die daarmee bezig zijn, maar we hebben volgens hem juist de traditie nodig om ons van dit soort zondige dwaalwegen af te houden.
Het was voor mij even zoeken hoe IJzerman vanuit mijn betoog uitkwam bij een pleidooi tegen socialisten die bezig zijn aardse paradijsjes te maken. Ik realiseerde me dat het misverstand voortkwam uit de daden die volgens mij een vergeten onderdeel zijn van de traditie en die door IJzerman geïnterpreteerd zijn als daden van barmhartigheid en naastenliefde.
Veel conservatieven zijn heel enthousiast over technologieën
Echter, daar ging mijn betoog niet over. De daden waar ik het wél over had, verwijzen naar ons alledaagse handelen en de manier waarop we via ons alledaagse handelen wel of niet bezig zijn zorg te hebben voor een traditie. En aangezien ons handelen altijd betrokken is op de technologieën waarmee we handelen, gingen mijn daden over technologieën; uitgerekend datgene waar veel conservatieven juist heel enthousiast over zijn. Terwijl ze zich kennelijk niet realiseren hoezeer juist langs de weg van technologieën tradities worden uitgehold. We bewegen mee met de technologieën van het moment en in ons meebewegen worden we al slaapwandelend een traditie uit bewogen. Dat mechanisme heeft gemaakt dat we van een land van vissers en boeren geworden zijn tot een land van distributiecentra en sportscholen. In dat verband haalde ik Wendell Berry aan.
Berry is een Amerikaanse christen, schrijver en boer uit Kentucky die zich niet thuis voelt bij grootsteedse progressieve Democraten, maar al helemaal niet bij het pseudo-conservatisme van de Amerikaanse MAGA-beweging (Make Amerika Great Again). Voor Berry heeft conservatisme te maken met ”technologie-conservatisme” en MAGA is eerst en vooral een pro-technologische lobby. Het is een beweging die voor alles is wat ons kan vervreemden van het kleine, het traditionele, het betekenisvolle. In de MAGA-beweging is alles groot, kunstmatig en geautomatiseerd. Het is een beweging van geautomatiseerde boerenbedrijven, olie-industrieën, AI-factories, bitcoins en botox.
Grote auto’s
Zo kom ik weer terug bij het betoog van IJzerman. Want onbedoeld en ironisch genoeg heeft hij een punt onderstreept dat ik wél heb gemaakt en dat is dat, naar mijn aanvoelen, veel conservatieve christenen de bedreigingen voor hun waarden en tradities te makkelijk kiezen. Volgens IJzerman staan christenen bloot aan de zondige verleiding te veel bezig te zijn met een aards paradijs. Uit zijn betoog leid ik af dat hij daarmee doelt op een te veel en te makkelijk bezig zijn met kwesties van sociale rechtvaardigheid en menselijkheid.
Conservatieve christenen willen zowel hemels paradijs als laatste technologische snufjes
Naar mijn bescheiden inschatting is dat wel een van de allerminst in het oog springende verleidingen waar veel conservatieve christenen voor staan. Ik denk eerder dat het hun verleiding is om het allebei te willen hebben: een aards paradijs waar het niet draait om menselijkheid en rechtvaardigheid, maar wel om geld, grote auto’s en de laatste technologische snufjes en daarbovenop ook nog eens een hemels paradijs. Dat is in elk geval wel de implicatie van de politieke keuzes die Amerikaanse conservatieve christenen hebben gemaakt. IJzerman zou er goed aan doen zich druk te maken over de vraag hoe een dergelijk scenario in Nederland kan worden voorkomen.
De auteur is filosoof, auteur en docent.
