„Ik ben een beetje een vreemde eend in de bijt”, zegt Leendert Verhoeven (35) met een glimlach. Hij is een van de ongeveer honderd, voornamelijk mannelijke en wat oudere, bezoekers van het Congres Vianen. „Ik ben nog een beetje zoekende naar handvaten”, zegt Verhoeven tijdens de morgenpauze.

In het Van der Valkhotel Vianen werd vrijdag de negende editie gehouden van het Congres Vianen. Verschillende sprekers reflecteerden op het thema: ”De gereformeerde gezindte – draagbalk of dwarsligger?” De bijeenkomst werd georganiseerd door onder andere de VGS, de RMU, de Guido de Brès-Stichting en Driestar Educatief.

Nieuws in beeld

Pauze. beeld Erik Kottier

Jan Schippers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP, leidde de dag. beeld Erik Kottier

Het congres werd voor de negende keer georganiseerd. beeld Erik Kottier

Congres Vianen trok zo’n honderd belangstellenden. beeld Erik Kottier

Dr. mr. Cees Zweistra sprak over wortel en symptomen van de gezagscrisis. beeld Erik Kottier

Dr. Bart Jan Spruyt reflecteerde op de lezing van Zweistra. beeld Erik Kottier

„Christenen worden gezien als dwarsliggers. Waarom? Omdat ze zich niet voegen naar de algemene moraal”, zegt Jan Schippers, directeur van de Guido de Brès-Stichting, tijdens de opening van het congres vrijdagochtend. Schippers leest een gedeelte uit 1 Petrus 2. Na een gebed en het a capella zingen van twee verzen uit Psalm 119, kan de eerste lezing beginnen.

Gezagscrisis

„We leven in een postreligieuze maatschappij”, zegt dr. mr. Cees Zweistra. Hij neemt de eerste van de twee lezingen voor zijn rekening. Zweistra is verbonden aan de Erasmus Universiteit en studeerde rechten en filosofie in Utrecht en Londen. „U denkt misschien: dat geldt niet voor ons. In onze gezindte staat religie nog fier overeind. Maar dat valt te bezien.”

Volgens Zweistra, die in zijn verhaal vaak de Franse filosoof Marcel Gauchet aanhaalt, is de oorzaak van de gezagscrisis dat mensen zich niet meer laten leiden door wetten en structuren buiten zichzelf. „We willen ons niet laten leiden door God, de koning of de overheid. We maken voortaan zelf de dienst uit. Het gezag moet naar ons luisteren.”

Oneens

Op de voorste rij zit historicus en columnist Bart Jan Spruyt. Na Zweistra’s lezing mag hij op het verhaal reflecteren. De filosoof kijkt hem aan. „Bart Jan, nu gaan we het denk ik oneens worden. Als vrijheid een last is, hoe gaan we er dan mee om? Volgens mij zijn er twee antwoorden: nihilisme of traditie. Het Amerika van Trump is exact hoe nihilisme eruitziet.”

„Je kunt zeggen dat de Amerikanen handelen vanuit conservatisme en het christendom”, richt Zweistra zich opnieuw tot Spruyt. „Vandaar dat Bart Jan de ontwikkelingen daar beschreef als verfrissend. Maar dat is een cruciale misvatting die moet worden gecorrigeerd.”

Zweistra legt uit dat dat conservatisme volgens hem niet zo veel voorstelt. „Je hoeft er bijna niets voor te doen, als je maar prolife en tegen woke bent. Maar conservatieven moeten zich bezighouden met traditie. Daar ligt het antwoord op de gezagscrisis.”

Traditie

In de reformatorische gezindte ligt die traditie bij het Woord. Zweistra vindt dat die traditie ook moet leunen op praktijken. „Conservatieve christenen hebben het vaak over de traditie van het Woord, maar de traditie van de daad blijft achter. En juist daar waar het pijn doet, krijgen we er iets voor terug: een heteronomie die ons en onze kinderen de mogelijkheid geeft een zelf te worden.”

Na de lezing van Zweistra reflecteert Spruyt op het verhaal. Hij betoogt aan de hand van de ontwikkelingen in Duitsland in de jaren twintig en dertig dat er patronen in nihilisme en gezagscrisis zijn. Volgens hem kon in die tijd het nationaalsocialisme opkomen, omdat een alternatief miste. Volgens Spruyt mist dat alternatief nu ook, maar kunnen mensen ook een beroep doen op het „gezond verstand”.

Daar is Zweistra het dan weer niet mee eens. Eigenlijk is zijn spreektijd voorbij, maar hij mag toch reageren op de woorden van Spruyt. „Gezond verstand is heel populistisch. Eigenlijk is gezond verstand het vermogen om op te vangen wat er leeft in de samenleving. Als populisten ergens moeite mee hebben, is het dat verschil bemerken.”

Omdat Spruyt het hier niet mee eens is, antwoordt hij: „Gezond verstand is een restant dat God in ons heeft gelaten uit de scheppingsorde. Denk aan de man-vrouwverhouding. Ook het omgaan met verschillen hoort hierbij. Daarom vind ik dat een opluchting en verfrissing na de nare geest van het liberalisme.”

Raket

Na de koffiepauze is het woord aan ds. Zondag, die een Bijbels antwoord wil geven op de zingevingscrisis. De vader in Turkije die tussen de puinhopen zit en urenlang de hand van zijn dochtertje vasthoudt, de vader die levend als gijzelaar uit Gaza terugkomt, maar geen gezin meer heeft om naar terug te keren, de vader uit Lviv die in één klap door een raket zijn vrouw en kinderen kwijtraakt. Hoe kun je voor zulke mensen ooit antwoord geven op de vraag wat de zin nog is van hun leven? „Het perspectief lijkt volledig weg in deze situaties.”

Gods Woord laat echter zien dat er altijd, bij welke catastrofe dan ook, een weg naar boven is, stelt de predikant van de gereformeerde gemeente in Dordrecht. „De Bijbel leert dat er nooit een reden is om het bijltje erbij neer te gooien. We zijn op aarde, niet voor onszelf, maar voor onze Schepper. Zoals die christen die zei op de vraag wat hij voor werk deed: „Ik ben een pelgrim, op weg naar Sion, en ondertussen repareer ik schoenen.””

Het reislied van die pelgrims is Romeinen 8, aldus ds. Zondag. „Alles wat ons overkomt is onderdeel van Gods plan.”

Dijken

Prachtige woorden, reageert ds. W. Dekker op de lezing van ds. Zondag. „Maar waar landen deze nog, in onze West-Europese samenleving waarin mensen los zijn geraakt van het zingevend referentiekader dat het christelijk geloof eeuwenlang aanreikte?”

In de cultuur waarin we leven weten mensen niet waarom ze op aarde zijn, en daar kunnen we ons niet scherp genoeg van bewust zijn, houdt Dekker zijn gehoor voor. Ook in de rechtervleugel van de gereformeerde gezindte is dit denken niet ver weg, stelt de emeritus-predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, al denken we het buiten de deur te kunnen houden. „Onze kracht kan daarom niet liggen in het steeds verder ophogen van de dijken, maar in de overtuiging: als ik zwak ben, dat wil zeggen radicaal op de genade aangewezen, ben ik machtig.”

Mensen zijn afstemmingswezens, en dát moeten we in ons gedrag overbrengen op onze ongelovige buurman, stelt Dekker. „De zin van ons leven is voor ons antwoorden op de stem van de Roepende. Deze wetenschap geeft dat we in dankbaarheid mogen leven. Dat kan anderen een verlangen geven naar deze levenswijze.”