Eind januari had ik het voorrecht om even in Nederland te zijn om in verschillende kerken lezingen te geven over Israël. Er zijn weinig thema’s die op dit moment zo gevoelig liggen als Israël. Sterker nog, in veel kerkelijke gemeentes wordt het onderwerp gemeden, omdat men bang is voor verdere polarisatie. In deze bijdrage wil ik een korte terugblik geven, maar ook enkele suggesties doen rond een thema waarover op het eerste gezicht nauwelijks een fatsoenlijk gesprek te voeren valt.

In veel kerkelijke gemeentes wordt het onderwerp Israël gemeden uit angst voor verdere polarisatie

Voordat ik naar Nederland kwam, merkte ik bij mezelf een soort spanning. Hoe zou mijn verhaal gaan landen in de gemeentes waar ik zou spreken? Zouden er felle discussies ontstaan? In sommige gevallen merkte ik ook spanning bij degenen die de bijeenkomst organiseerden. En het is ook niet denkbeeldig dat een gesprek over Israël uitmondt in een felle discussie waarbij er meer kapot gaat dan er opgebouwd wordt.

Na op verschillende plekken en in verschillende gemeentes gesproken te hebben, kan ik nu zeggen dat het wel degelijk mogelijk is om een fatsoenlijk gesprek te hebben over Israël. Ik heb gemerkt dat veel mensen een sterke behoefte hebben aan een verhaal waarin ze niet hoeven te kiezen en dat hun ook wat helpt om woorden te geven aan het spanningsveld dat veel mensen ervaren als het gaat om Israël.

Onopgeefbare verbondenheid

Wat is dan het verhaal dat ik verteld heb? Het is een verhaal waarin ik ingezet heb bij de „onopgeefbare verbondenheid” met Israël, zoals de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland dat verwoordt. Vanuit Lukas en Handelingen heb ik benadrukt dat vanuit een christelijk perspectief Jezus allereerst de Messias van en voor Israël is. Maar ook dat Israël een blijvende plaats heeft in Gods plan met deze wereld. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de vraag die de discipelen aan Jezus stellen vlak voor de hemelvaart: „Heere, zult u in deze tijd voor Israël het Koninkrijk weer herstellen?” (Handelingen 1:6).

Bij de profeten in het Oude Testament lezen we heel scherpe kritiek op onrecht in Israël dat zij in hun tijd zagen

In het verleden leverde deze vraag allerlei exegetische hoofdbrekens op, want waarom zou het Koninkrijk voor Israël hersteld moeten worden? Waren de discipelen niet veel te aards gericht? Of hadden de discipelen heel goed begrepen waar het om ging en hebben de latere uitleggers het niet kunnen of willen begrijpen? Jezus corrigeert de discipelen dan ook niet op het punt van hun uitzien naar het herstel van het Koninkrijk voor Israël, maar wel op het punt van het moment waarop dit zal gebeuren en wat er van hen verwacht wordt (Handelingen 1:7-8).

Scherpe kritiek

Een tweede punt vanuit Handelingen is een bijzonder vers in Petrus’ toespraak voor de raad. Daarin zegt hij: „Deze Jezus heeft God door Zijn rechterhand verhoogd tot een Vorst en Zaligmaker, om Israël bekering te geven en vergeving van zonden” (Handelingen 5:31). Als we deze woorden op ons laten inwerken, dan blijken ze aan de ene kant iets te zeggen over Gods verlangen om Israël te verlossen, maar tegelijkertijd zegt dit vers ook iets over de noodzaak van bekering en vergeving van zonden voor Israël.

Vaak wordt vergeten dat er in Israël ook zeer kritische stemmen zijn over wat er in het land gebeurt

Wie dan in de huidige omstandigheden ziet dat er in Israël dingen misgaan, hoeft niet verbaasd te zijn. En ook in de profetenboeken in het Oude Testament lezen we heel scherpe kritiek op onrecht in Israël dat zij in hun tijd zagen. Maar het is wel een wereld van verschil of kritiek als doel heeft om de legitimiteit van de staat Israël ter discussie te stellen of gegeven wordt vanuit een poging om te zoeken naar een verbetering van de huidige situatie. En wat men vaak vergeet, is dat er in Israël ook zeer kritische stemmen zijn over wat er in het land gebeurt.

Twee perspectieven

In mijn bijdragen heb ik ook geprobeerd om verschillende perspectieven naar voren te brengen. Vanuit Joods perspectief ziet de wereld er anders uit dan vanuit Palestijns perspectief. Zaterdag 7 oktober 2023 heeft een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de lange Joodse geschiedenis met heel veel trauma’s. Tegelijkertijd is er het Palestijnse perspectief, waarin men leeft onder een voortdurende militaire bezetting.

Deze perspectieven schuren met elkaar, voelen soms ook als onverenigbaar. Maar tegelijkertijd wil ik het „uithouden in het midden”, zoals de nieuwe nota ”Uw Koninkrijk kome – als pelgrims onderweg met Joden en Palestijnse christenen” van de Protestantse Kerk in Nederland het verwoordt. Aan de ene kant ben ik via de Joodse Jezus verbonden met Israël, tegelijkertijd ben ik via dezelfde Jezus ook verbonden met de Palestijnse christenen. Dus willen we recht doen aan de situatie, dan kunnen we volgens mij niet anders doen dan goed luisteren naar beide kanten.

Dialoog

Een onderdeel van mijn werk in Israël is de deelname aan de Joods-christelijke dialoog. Wie aan die dialoog deelneemt, weet dat zijn of haar gesprekspartners anders denken. Het doel van deze dialoog is daarom dan ook niet om de ander te veranderen en te overtuigen van jouw gelijk. Maar in de dialoog probeer je de ander te begrijpen en je in te leven in de situatie van de ander, om zo te werken aan betere verstandhoudingen. Tegelijkertijd is het zo dat wie op deze manier aan de dialoog deelneemt zelf wel degelijk verandert. Je leert namelijk de wereld te bekijken door de ogen van de ander.

Volgens mij zit daarin een belangrijke les voor het gesprek over Israël in de kerk. Te vaak zijn gesprekken over Israël erop gericht om de ander te overtuigen in plaats van naar elkaar te luisteren en de ander proberen te begrijpen. Of om het met de woorden van dr. A.A. Spijkerboer te zeggen: „Als het over Israël gaat, is er geen enkele christen die helemaal gelijk heeft, ik ook niet.”

De auteur werkt in Israël namens het Centrum voor Israëlstudies (CIS) en doet onderzoek naar de houding van Ambrosius van Milaan jegens de Joden.