Toen ik in de zomer van 2024 voor het eerst in zeventien jaar weer in Nederland op bezoek was –ik woon al jaren in Canada– wilde ik vooral meer te weten komen over de situatie in mijn Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV). Ik had natuurlijk gehoord dat veel dingen anders waren geworden.

Al op de eerste zondag van mijn verblijf van zes weken werd ik daarmee geconfronteerd in de Voorhofkerk in Apeldoorn. Na de groet riep de predikant de kinderen naar voren voor het kindermoment. Hij liet hen de naam van hun favoriete voetballer noemen en daarna gingen hij en de kinderen hinken. Vervolgens zongen we een praiselied in het Engels.

Het kindermoment duurde vijftien minuten, net zo lang als de preek van de professor

Ik had natuurlijk gehoord van veranderingen: het openstellen van alle ambten voor vrouwen, het verdwijnen van de middagdienst, geen catechismuspreken meer, discussie over een ”nieuwe hermeneutiek” en toenemende acceptatie van homoseksualiteit. Ook wist ik van de eenwording met de Nederlands gereformeerden. Dat had ik allemaal in de rapporten van de voormalige zusterkerken, waaronder de Canadian Reformed Churches, kunnen lezen. Daarom wilde ik de erediensten bezoeken. Ik wilde met familieleden en vrienden spreken die deze ontwikkelingen meegemaakt hebben.

Tucht serieus genomen

In 1978 ben ik in Kampen gekomen. Ik leerde daar stevig in elkaar getimmerde Gereformeerde Kerken kennen. Twee diensten op zondag. ’s Morgens een heilshistorische preek, ’s middags een catechismuspreek. Wij zongen psalmen met orgelbegeleiding. De gesloten avondmaalstafel onderstreepte dat dit kerkverband de tucht serieus nam. Tijdens mijn bezoek vorig jaar sprak ik voornamelijk babyboomervrienden en -familieleden die de kerken van toen hebben gekend.

Ze hadden op catechisatie vooral geleerd hoe je spaghetti maakt

In 2007 was ik voor het laatst in Nederland. Toen bezocht ik ook verschillende kerken, van Gelderland tot Groningen. Alle kerken hadden een middagdienst. Er waren meer praiseliederen, maar overal zongen ze psalmen met orgelbegeleiding. Ik moest ook een attestatie inleveren om deel te kunnen nemen aan het avondmaal in Putten. Grote wijzigingen waren er toen nog niet. Maar daarna was er sprake van dramatische veranderingen in de eredienst.

Open avondmaalsviering

In de Eudokiakerk in Kampen heb ik in 1978 mijn vrouw ontmoet. Daar zijn we ook getrouwd. Bij elk bezoek nadien aan Nederland bezochten wij deze gemeente. In 2024 trof ik een heel andere kerk aan dan ik gewend was.

Bij binnenkomst zag ik meteen dat de preekstoel verdwenen was. In plaats daarvan was er voor in de kerk een lang podium. Er was ruimte voor een praiseband, een lessenaar en een tafel. Het orgel was op slot. Op mijn stoel lag een kaart met het woord ”bevrijding” op de ene kant en een afbeelding van de Here Jezus op de andere kant. Een vrouwelijke ouderling las de aankondigingen voor en gaf de dienstdoende predikant een hand. Wij zongen geen psalmen. De praiseliederen, ook een in het Engels, werden begeleid door de praiseband.

Het overstappen van zovelen naar een ander kerkverband is gewoon onvoorstelbaar

De tekst was Psalm 99. Maar in plaats van een preek hierover spraken zes jonge mensen die belijdenis deden over deze tekst. Allemaal gaven ze een mooi getuigenis van hun geloof. Een van de zes was een nichtje van mijn vrouw. De dominee las haar bijdrage voor omdat zij te emotioneel was. Het was ontroerend om die zeer herkenbare familietrek te zien.

Daarna sprak de gemeente de apostolische geloofsbelijdenis uit, gevolgd door de viering van het avondmaal. Opvallend was het uitblijven van het avondmaalsformulier. Geen waarschuwing. Geen oproep om je van je zonden te bekeren. Het was ook een open avondmaalsviering.

Playmobil

Op een andere zondag zat ik in de Bazuinkerk in Kampen. De eredienst, onder leiding van professor Kees de Ruijter, begon veelbelovend met twee psalmen en zelfs de Tien Geboden. Maar daarna ging het een andere kant uit met het kindermoment. Een jonge vrouw hield een preekje over het avondmaal. Ze had playmobilfiguurtjes voor in de kerk verstopt en nodigde de kinderen uit om die op te zoeken en op het playmobilavondmaalstafeltje te leggen. Het kindermoment duurde vijftien minuten, net zo lang als de preek van de professor.

Opvallend was het uitblijven van het avondmaalsformulier: geen waarschuwing en geen oproep tot bekering

Tijdens het avondmaal in de Eudokiakerk had ik de kans om de hele gemeente voorbij te zien lopen. Ik kende maar weinig gezichten. Sommige bekenden waren verhuisd of gestorven. Anderen horen nu bij een ander kerkverband.

Overgestapt

Op de maandag na de dienst in de Eudokiakerk heb ik leden van de familie Klumpje in IJsselmuiden opgezocht. Er zijn acht kinderen, in de leeftijd van 58 tot 75 jaar. Leeftijdsgenoten van mij. Tien jaar geleden waren zeven van de acht nog vrijgemaakt. Vandaag zijn zeven van de acht leden van andere kerken, de meesten van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).

Gerda Kapitein-Klumpje vertelde dat het breekpunt voor hen kwam toen haar zoon terugkeerde van ‘catechisatie’ en verklaarde dat hij er nooit meer naartoe wilde. Ze hadden vooral geleerd hoe je spaghetti maakt. In plaats van de Catechismus lazen ze een boek met de titel ”Follow Up”. Gerda las het ook en vatte het samen als: veel vragen, weinig houvast.

Haar ervaring onderstreept het verdwijnen van de catechisatie. In de afgelopen vijftien jaar werden de jongens- en meisjesverenigingen en de catechisaties gebundeld tot ”jeugdwerk”, geleid door vrijwilligers. In Deventer bijvoorbeeld bestaat belijdeniscatechisatie uit vier avonden met de predikant. Niet alleen leren jongeren de catechismus niet meer, ook heeft de predikant op deze manier weinig contact met hen. Voor Gerda en haar man was dat genoeg om lid van de PKN te worden.

Ik vroeg haar naar de ouderlingen die ik vroeger had meegemaakt in de kerk in IJsselmuiden. Haar antwoord: een voor een vertrokken naar de PKN of de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK). Als ik eraan denk hoe er indertijd over andere kerken werd gedacht in de GKv, dan is het overstappen van zovelen naar een ander kerkverband gewoon onvoorstelbaar.

Korte preken

Als ik een gemiddeld evangelisch kerklid uit Amerika naar de kerkdiensten in de drie genoemde gemeenten had meegenomen, dan had deze zich daar helemaal thuis gevoeld. De diensten die ik meemaakte, lijken namelijk erg veel op de diensten in een Amerikaanse Bible Church. Dat wil zeggen: een gemeente die bestaat uit goed opgeleide en goed verdienende leden die een brede evangelische kerk willen. Met praiseliederen, korte preken en niet te veel nadruk op belijdenisgeschriften en theologische kwesties.

Het bijzondere gereformeerde karakter van de voormalige GKV (nu de Nederlands Gereformeerde Kerken) is in hoog tempo aan het verdwijnen. Ze zijn een brede evangelische kerk geworden.

De auteur is oud-correspondent voor het RD en woont in Canada. De Engelse versie van dit artikel verscheen vorig jaar in de papieren versie van het blad Christian Renewal.