De begrippen woke en antiwoke roepen allerlei gevoelens op. Woke is een containerbegrip geworden voor alles wat links, progressief en activistisch is. Antiwoke reageert hier op.

Het belangrijkste doel van Zweistra’s essay is een herformulering van de strijd tussen woke en antiwoke. Anders gezegd: de omduiding van een theatershow die draait om niets. Want het gaat volgens Zweistra uiteindelijk om een schijngevecht; beide benaderingen redeneren namelijk vanuit dezelfde gedachte dat het individu heilig is.

Zweistra weet in dit boek duidelijk te maken dat woke en antiwoke elkaar raken als ontsporingen van een „vorm van vrijheidsdenken”. Beide hebben ze het individu en diens eigenheid absoluut en onaanraakbaar gemaakt. Emancipatie en erkenning van het individu staan centraal. Daarbij zijn beide richtingen het contact met de werkelijkheid verloren. Zweistra bouwt de spanning in dit boek op door pas later deze stellingname te onderbouwen. De lezer heeft –zeker in het eerste deel van het essay– enig doorzettingsvermogen nodig om de denkbewegingen van Zweistra te blijven volgen.

Het probleem met beide vormen van vrijheidsdenken is dat ze de verantwoordelijkheid voor de gemeenschap opheffen. Voor Zweistra strijdt dat met zijn begrip van vrijheid, namelijk het vermogen om in relatie te leven met de ander en de Ander (ook al werkt hij dit laatste aspect niet uit). In deze zin is vrijheid ook verantwoordelijkheid. Want vrijheid die zich niet ook verantwoordelijk maakt, is een vorm van mateloosheid.

Complotdenken

Maar bestaat woke wel? Woke is volgens Zweistra een loot aan de stam van het complotdenken, maar tegelijk meer dan dat. Want men hoeft weinig moeite te doen om allerlei maatschappelijke documenten, beleidsverklaringen en functieprofielen boven water te krijgen die woke aandoen. Zweistra verwijst naar de gemeente Amsterdam, die zich in officiële beleidsdocumenten bekommert om de individuele emancipatie van haar burgers. Omdat dit hoort bij het huidige vooruitgangsdenken is het nauwelijks mogelijk hierop kritiek te hebben.

Zweistra wil voorbij de clash komen. Zijn bestudering van de dynamiek tussen woke en antiwoke loopt uit op een appel op verantwoordelijkheid. Hij noemt dat de „ethiek van de erfgenaam”. De wereld van nu vraagt niet om emancipatie, maar om verantwoordelijkheid. De auteur wil een derde weg bewandelen, een weg waarin niet het lichaam, maar de geest, de situatie, het netwerk, de samenleving centraal staan. „Anders dan onze vrijheid ten koste van alles te verdedigen, zou de gerichtheid op het andere, anders dan nu het geval is, een fundamenteel onderdeel moeten zijn van onze ethiek.”

Zweistra geeft in dit boek een voorzet voor een nieuwe ethiek, die noch abstract, noch utopisch, maar hoopvol is. Het is een ethiek voorbij de idealen van de verlichting, kritisch op ongebreidelde vrijheid en emancipatiedrang, vast ook geïnspireerd door een denker als Emmanuel Levinas.

Het is ook een „behapbare” ethiek, omdat ze inzoomt op concrete handelingen die binnen ons bereik liggen, zoals de omgang met je smartphone, met de ander, met je tuin. Het gaat dus over de omgang met technologie, met de mens, met de wereld.

Christelijke inbedding

Het is ook een „kwetsbare” ethiek, omdat we volgens Zweistra structuren in de samenleving ontberen waar dit verhaal wordt verteld. In tegenstelling tot Zweistra –die wel erg somber is over de inbreng van kerken en slechts een marginale rol voor de kerk ziet weggelegd– denk ik dat juist in de christelijke gemeente sociale praktijken van omzien naar elkaar en naar de wereld kunnen opbloeien. Het tegendraadse pleidooi voor de „ethiek van de erfgenaam” zou gebaat zijn bij een christelijke inbedding, waarbij de ethiek van het Nieuwe Testament een lichtende rol zou kunnen vervullen. Dan wordt het pleidooi voor deze ethiek van kleine goedheid ook geestelijk gevuld en blijft ze geen binnenwereldlijke realiteit, zoals nu het geval is.

Woke theater. Hoe we ontsnappen uit de greep van woke en antiwoke, Cees Zweistra; uitg. KokBoekencentrum; 176 blz.; € 16,99