Daarmee sneden de geallieerden de verbindingen tussen verschillende groepen Duitsers door en beveiligden ze ook de bevrijders die in Duitsland oprukten. De belangrijkste militaire doelen waren hoofdstad Leeuwarden en de Duitse evacuatielocaties: de kop van de Afsluitdijk en de havenplaatsen Lemmer, Harlingen en Makkum.

In een nieuw boek, aangekondigd als „de eerste gedocumenteerde reconstructie van de bevrijding van Friesland”, beschrijft historicus Edwin Meinsma de inzet van de Royal Canadian Dragoons, de verkenningseenheid. Daarna reconstrueert hij de opmars van de infanterie, die de provincie enkele dagen later bereikte, ondersteund door artillerie en tanks. Daarvoor nam hij tientallen Canadese oorlogsboeken door en grasduinde hij in Nederlands en Duits archiefmateriaal.

Lange tijd dachten de Duitsers dat een aanval vanuit het westen of noordwesten zou komen. De bevrijders kwamen echter vanuit het zuiden. Nadat ze op 23 maart in Duitsland de Rijn waren overgestoken, trokken ze in noordwestelijke richting, door Gelderland en Overijssel.

Op 12 april reden de eerste Canadezen bij Noordwolde Friesland binnen en op 14 april stonden ze al bij de Waddenzee. Op 15 april kregen ze tot hun eigen verrassing Leeuwarden in handen. Op 18 april versloegen ze de laatste verdedigers bij Makkum en de Afsluitdijk. Alleen de Waddeneilanden bleven langer in handen van de bezetter, Schiermonnikoog zelfs tot 11 juni.

Noodbrug

Meinsma beschrijft de bevrijding van stap tot stap. „Via Tijnje arriveerde de voorhoede met carriers, vrachtwagens en enkele Jeeps al om 10.30 uur in Aldeboarn. Een half uur later werd ook Akkrum bevrijd. De mensen hier hadden de geluiden van de gevechten tussen de Dragoons en de laatste Duitse verdedigers bij de Warrebrug tussen Aldeboarn en Tijnje op 14 april duidelijk waargenomen. Ze wisten daardoor toen al dat de bevrijding zeer nabij was. De Canadezen kozen het terrein van de zuivelfabriek als tijdelijke parkeerplaats voor een groot deel van hun voertuigen. Akkrum was voorlopig even het eindpunt en tijdelijk hoofdkwartier, omdat de Duitsers op 14 april de brug bij Aldskou hadden opgeblazen.”

Bevolking regio Akkrum voorkwam dat bevrijders zich terugtrokken

De Canadezen overwogen zich terug te trekken naar Joure en daar te wachten op de Royal Canadian Engineers, zodat die later op de dag een baileybrug konden aanleggen. De bevolking wilde echter niet dat de bevrijders zouden vertrekken, want dan konden de Duitsers terugkomen. Daarom maakten de dorpsbewoners zelf een noodbrug. Om te voorkomen dat de bouwers verrast zouden worden door de bezetter, zaten er verzetslieden op de uitkijk in de toren van de hervormde kerk. De oeververbinding deed slechts een aantal uren dienst, want ’s nachts brachten de Canadezen alsnog een baileybrug aan.

Slecht bewapend

De vaak oudere of juist zeer jonge Duitse soldaten in Friesland waren niet alleen slecht bewapend, maar hadden ook nauwelijks nog de wil om te vechten. Velen van hen waren ook niet primair opgeleid om gevechtsacties uit te voeren. Sommige groepen waren een samenraapsel van soldaten van elders uiteengeslagen eenheden. Vaak gaven ze zich onmiddellijk over.

Tegenover de zwakte van de Wehrmacht stond de enorme kracht en overmacht van de Canadezen. Dat betekent niet dat de verovering zonder slag of stoot verliep. Bij Scharsterbrug, Pingjum, Lemmer, Makkum en om de kop van de Afsluitdijk werd gevochten. De Wehrmacht probeerde zo lang mogelijk de havens en de Afsluitdijk te behouden. Die vertraging had als doel zo veel mogelijk militairen naar Duitsland of Noord-Holland te evacueren. In Makkum staakten de Duitsers de strijd toen een enorme vlammenwerper op hen afstormde.

In vergelijking met andere provincies hoefden de Canadezen in Friesland minder vaak en minder hevig te vechten

In vergelijking met andere provincies hoefden de Canadezen in Friesland minder vaak en minder hevig te vechten. De meeste verliezen leden ze bij de gevechten om de kop van de Afsluitdijk.

Verzet

De materiële schade viel mee. Dat kwam ook doordat het verzet had doorgegeven waar de Duitsers zaten. De Binnenlandse Strijdkrachten hielpen ook door sabotageacties uit te voeren en kleine groepen Duitsers te overmeesteren. De chaos die hiervan het gevolg was, leidde de aandacht van de bezetter gedeeltelijk af van de Canadese opmars.

In veel Friese dorpen en steden hadden de BS de touwtjes al in handen toen de voorhoede van de Canadezen in zicht kwam. In Pingjum ging het mis. De Canadese artillerie legde een groot deel van het dorp in puin.

Bij confrontaties met Duitse troepen en hun Nederlandse handlangers kwamen zeker 31 verzetsmensen om het leven. Aan Canadese kant kwamen in Friesland zeker 12 militairen om en raakten er ten minste 45 gewond. Bij de gevechten en beschietingen vielen ook tientallen burgerslachtoffers. Het aantal slachtoffers aan Duitse kant is niet bekend, maar liep vermoedelijk in de honderden.

Ieder jaar vieren de Royal Canadian Dragoons op 15 april Leeuwarden Day, waarbij ze stilstaan bij de bevrijding van Friesland. Sommige Canadese veteranen keerden meermalen terug naar de provincie. Andersom eert en herdenkt Friesland ieder jaar de bevrijders.

Canadezen in Friesland. De week van de bevrijding 12-18 april 1945, Edwin Meinsma; uitg. Noordboek; 336 blz.; € 29,90

> friesland.nl/vrijheid