De ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaart gaan snel, zowel op civiel als op militair gebied. Zo berusten op militair gebied commandovoeringsystemen, onbemande vliegtuigen, GPS-geleide wapens, tracking and tracing en weersvoorspellingen grotendeels op ruimtevaarttoepassingen.

De NAVO-top in Londen in 2019 besloot dan ook de ruimte toe te voegen aan de oorlogsdomeinen land, zee, lucht, en cyber. Secretaris-generaal Stoltenberg zei wel dat het bondgenootschap defensief zal opereren in de ruimte.

Volgens internationale afspraken is de ruimte vrij toegankelijk voor iedereen. Er gelden geen grenzen voor het luchtruim in de ruimte. Inmiddels voeren satellieten een scala van civiele en militaire taken uit. De kleine club van landen die over eigen lanceerinrichtingen voor satellieten beschikt, omvat Rusland, de Verenigde Staten, het Europese Ruimte Agentschap (ESA), China, India, Japan en Israël.

In het Ruimteverdrag van 1967 staat uitdrukkelijk het vreedzaam gebruik van de ruimte voorop. Inmiddels is er een uitgebreide ”ruimte-infrastructuur” ontstaan. Als morgen satellieten uitvallen, heeft dat dan ook desastreuze gevolgen voor vele sectoren.

Zo gebruikt men voor zowel civiele als militaire taken het Global Positioning System (GPS) en soortgelijke systemen (zoals het Russische Glonass, het Chinese Beido, het Japanse QZSS en het Europese Galileo), die afhankelijk zijn van in de ruimte geplaatste satellieten. Op militair gebied zijn deze satellieten de ogen, oren en zenuwen van hedendaagse strijdkrachten.

De ruimte kan vreedzaam, maar ook op agressieve wijze gebruikt worden. Satellieten kunnen elektronisch gestoord, gehackt of bewapend worden. Antisatellietwapens (ASAT’s) kunnen communicatie en ook andere essentiële activiteiten in onze samenleving platleggen.

Er zijn vele tegenstanders van een bewapening van de ruimte. Maar het Amerikaanse streven naar ”onkwetsbaarheid” en de overweging wapens in de ruimte te plaatsen, ontgaat andere landen uiteraard niet. Het maakt vooral machten als Rusland en China lichtelijk nerveus. Deze landen hebben verklaard niet als eerste wapens in de ruimte te stationeren. De vraag is echter of dit de Verenigde Staten, met hun Space Force en Space Command, ervan zal weerhouden hun ideeën over een bewapening van de ruimte door te zetten.

Europa

De Europese Unie ziet de ontwikkeling van de ruimtevaart vooral als een bijdrage aan het Europese streven naar strategische autonomie. Tijdens het bewind van Trump zijn dan ook voldoende signalen gekregen om meer op eigen benen te staan.

Het EU-ruimtevaartbeleid bestaat uit drie belangrijke programma’s: Copernicus (het meest geavanceerde aardobservatiesysteem ter wereld), Galileo (een satelliet­navigatiesysteem voor zeer nauwkeurige plaatsbepalingsgegevens), en Egnos (dat in heel Europa veiligheids­kritische navigatiediensten levert voor gebruikers in de luchtvaart, op zee en op het land). Voor het geheel is 14,8 miljard euro uitgetrokken. De ambities zijn primair civiel, maar ze kunnen ook gevolgen hebben voor de Europese veiligheid en defensie.

EU-bondgenoten bepleiten het wapenvrij houden van de ruimte. Het hoofd van het European Space Agency (ESA) zei dat Europa de ruimte als een „publiek goed” beschouwt, in tegenstelling tot de Amerikaanse visie, die de ruimte als „instrument voor dominantie” wil gebruiken.

Hoe staat het met Nederland op het gebied van de ruimte? Ook onze maatschappij is sterk afhankelijk geworden van satellieten, die een sleutelrol vervullen in de communicatie en navigatie, bankieren, land- en tuinbouw, meteorologie en bewaking van het milieu.

De ruimte is tevens in toenemende mate belangrijk voor de Nederlandse krijgsmacht. Ingevolge het document Defensievisie 2035 moet defensie in 2035 een slimme en technologisch hoogwaardige organisatie zijn, die handelt op basis van de beste informatie. Zo wordt er hard gewerkt aan een Defensie Space Strategie. De vraag is of de beschikbare financiële middelen toereikend zullen zijn.

Brik-II

Door dalende lanceerkosten en miniaturisering is het lanceren van eigen (kleine) satellieten in ieder geval mogelijk geworden. Binnenkort lanceert het bedrijf Virgin Orbit Nederlands eerste militaire satelliet, een zogenoemde nanosatelliet. Deze is vernoemd naar Nederlands eerste militaire vliegtuig, de Brik. Nanosatellieten zijn goedkoper dan hun grote broers, maar hebben een kleinere capaciteit. Een belangrijk doel van de Brik-II is om aan te tonen dat nanosatellieten relevant kunnen zijn voor (militaire) communicatie- en informatietoepassingen.

Inhaalslag

De Verenigde Staten lopen nog steeds voorop op het gebied van de ruimte. Veel Europese communicatiesystemen, ook Nederlandse, zijn vooralsnog afhankelijk van de Amerikaanse satellieten. Europa moet dan ook een grote inhaalslag maken, wil het op het gebied van de ruimte strategisch autonoom zijn.

Het is een gemeenschappelijk belang de ruimte vreedzaam te gebruiken en de zorgen over de kwetsbaarheid van satellieten te minimaliseren met een benadering die de volgende componenten omvat: een verbod op het testen en het plaatsen van alle soorten denkbare wapens in de ruimte; een verbod op het testen, ontplooien en gebruiken van op land, in de lucht en op zee gestationeerde ASAT’s; en een gedragscode voor het niet-offensief en niet-agressief gebruik van de ruimte.

Gezien de geopolitieke ontwikkelingen is het echter de vraag of dit ooit realiteit zal worden.

De auteur is veiligheidsdeskundige.