Het Heilig Avondmaal vormde het thema van de twaalfde netwerkdag van het DBBN. De bijeenkomst in het gebouw van Driestar Educatief in Gouda trok zo’n zeventig bezoekers.

Het avondmaal is een teer onderwerp, zegt prof. dr. Maarten Wisse tijdens zijn hoofdlezing. „Is er iets in de ervaring van bevindelijk gereformeerden heiliger dan dat?” Toch koos het bestuur voor het thema, want „zelfs God mag in de theologie ook onderwerp van bespreking zijn”.

Kleur bekennen

De bekering staat centraal in de geloofsbeleving van bevindelijk gereformeerden, aldus Wisse, maar die bekering is van buiten niet zichtbaar. Tijdens de avondmaalsviering worden de aanwezigen echter gedwongen kleur te bekennen, zegt de theoloog. „Tegenover God, maar ook tegenover de geloofsgemeenschap. Wat altijd innerlijk en verborgen is, wordt uiterlijk en zichtbaar. Dat maakt het ook een sociaal gebeuren.”

Reformatie

Volgens Wisse is de bevindelijk gereformeerde visie op het avondmaal nauwer verwant aan de heilsonzekerheid in de middeleeuwen dan aan de Reformatie. In de middeleeuwen nam slechts een klein deel van de aanwezigen deel aan de mis. De rest keek toe, uit heilig ontzag. „Dat lijkt op de avondmaalsmijding die je tegenwoordig bij bevindelijk gereformeerden ziet.” De zelfbeproeving voorafgaand aan de bediening, ziet Wisse als een verinnerlijkte vorm van de middeleeuwse biecht.

Prof. dr. Fred van Lieburg, voorzitter van het DBBN, spreekt in zijn  inleiding over het Heilig Avondmaal zoals dat functioneerde tijdens de Reformatie. De historicus vertelt over een predikant uit de 18e eeuw, Gerardus van Schuylenborgh, die werd aangeklaagd bij de classis omdat er in zijn gemeente te weinig mensen aan het avondmaal deelnamen. De predikant zou het hen te moeilijk maken en werd gemaand om ruimer te nodigen. Hierna kwam het aantal avondmaalgangers weer op peil, aldus Van Lieburg.

Tijdens de Reformatie werden avondmaalsboekjes ook veel gelezen, zegt Van Lieburg. „Het Heilig Avondmaal werd niet geïsoleerd tot het moment van de viering, maar de voorbereiding en nabetrachting liepen het hele jaar door. De boekjes met gebeden hielpen daarbij.”

Sommige van die boeken worden nog steeds gedrukt en gelezen in bevindelijk gereformeerde kringen. Van Lieburg noemt ”De Godvruchtige Avondmaalganger”, een werk van Petrus Immens „dat is meegereisd vanuit de volkskerk van de 18e eeuw”. Het gevaar daarvan is wel dat je een discours overneemt zonder de context waarin het functioneerde, aldus Van Lieburg.

Dat het werk uit de Reformatie is meegereisd, blijkt dezelfde dag. De christelijke gereformeerde predikant ds. J.M.J. Kieviet citeert tijdens zijn bijdrage een gedicht van Immens.

Vanuit het avondmaalsformulier spreekt ds. Kieviet over de geloofsbeleving bij het avondmaal. „Het Heilig Avondmaal is de plaats waar hemel en aarde elkaar het dichtst naderen.” In het gelovig deelnemen aan het sacrament wordt gemeenschap met Christus beoefend, zegt de predikant. „Niet heiligen, maar onheiligen verzekert Hij aan Zijn tafel van de wonderlijke ruil, het „Ik voor u”.”

„Het Heilig Avondmaal is de plaats waar hemel en aarde elkaar het dichtst naderen” - Ds. J.M.J. Kieviet, predikant

Zelfbeproeving

Ds. Kieviet benadrukt ook de zelfbeproeving. „Het luistert nauw rondom het sacrament dat Christus voor Zijn gelovigen heeft ingesteld.”

Die zelfbeproeving functioneert in de diverse christelijke stromingen op een verschillende manier, blijkt tijdens de netwerkdag. Dr. Iris Speckmann vertelt in haar bijdrage dat zelfonderzoek in de doperse traditie vooral een sociale zaak is. „Voor je aan het avondmaal kunt gaan, moet je bij jezelf nagaan of je met iedereen vrede hebt.”

„Voor je aan het avondmaal kunt gaan, moet je bij jezelf nagaan of je met iedereen vrede hebt” - dr. Iris Speckmann, theologe

Binnen de remonstrantse broederschap is de voorbereiding op het avondmaal een uiterst individuele zaak, zegt Yvonne Hiemstra. „De nadruk ligt op ieders eigen geweten, omdat God met ieder Zijn eigen weg gaat.” De remonstrantse voorganger vindt dat echter ook een risico. „Voor je het weet wordt iemand aan zijn lot overgelaten.” Ze spreekt haar waardering uit voor de „pastorale zorg” in het gereformeerde censura morum en de functie van het avondmaalsformulier.

Censura morum

In de praktijk van het censura morum signaleren Van Lieburg en Wisse een verschuiving. „Tijdens de Reformatie gingen de ouderlingen in de voorbereidingstijd de hele gemeente door om erachter te komen of er bijvoorbeeld conflicten waren die de gang van mensen naar het avondmaal zouden belemmeren. Inmiddels is het censura morum beperkt tot de kerkenraad”, zegt Van Lieburg.

Wisse verklaart dat door de nadruk op de innerlijke beleving bij het avondmaal. „De uiterlijke tucht is minder relevant geworden.”

Moderne theologie

Hiemstra bespreekt hoe de avondmaalsviering onder invloed van de moderne theologie binnen de remonstrantse broederschap ter discussie stond. De remonstrantse theoloog Boudewijn Mosselmans was van mening dat het onwaarschijnlijk is dat Jezus de woorden „Doe dit tot Mijn gedachtenis” Zelf heeft uitgesproken, zegt Hiemstra. „Zo ontstond de wens om de vorm van het avondmaal terzijde te stellen.”

Dit is niet haar opvatting, benadrukt Hiemstra. Zij beschouwt het ritueel van het avondmaal als een belangrijke aanvulling op de Woordverkondiging. „De sacramenten vertolken het besef dat je als mens zwak bent en redding nodig hebt”.

Die mening deelt ds. Kieviet. „Het avondmaal is niet ingesteld voor de stoere strijders voor het koninkrijk van God, maar voor hongerigen en dorstigen.”

De achtste Biblebeltlezing werd tijdens de netwerkdag uitgesproken door prof. dr. mr. Rinus Otte.