Welk beeld je ziet, is een kwestie van perspectief. Als je de afbeelding voor het eerst ziet, kan het moeite kosten om het tweede beeld te zien. Voortdurend blijft het eerste beeld zich aan je opdringen. Soms is er zelfs een hint nodig om het tweede beeld naar de voorgrond te halen. Twee perspectieven die beide een weergave zijn van één werkelijkheid. En toch lijken het twee verschillende werkelijkheden, een jonge of een oude vrouw of, zoals deze illustratie ook bekend staat, een jonge vrouw of een oude heks.

Vaak moet ik aan deze illustratie denken wanneer ik de discussies over de gevolgen van corona volg die gaande zijn in de volle breedte van de maatschappij. Een werkelijkheid met heel veel verschillende perspectieven: de verspreiding van het coronavirus, het overeind houden van de zorg aan coronapatiënten maar ook aan patiënten met andere aandoeningen, de sociaalmaatschappelijke gevolgen (zoals de toename van eenzaamheid en depressieve klachten onder jongeren en ouderen), de economische gevolgen (die vooral de detailhandel, horeca, cultuur, sport en recreatie hard treffen), de druk op de natuurgebieden en de leefruimte van de dieren in die natuurgebieden door de massale toestroom van mensen die er even uit willen zijn. Het zijn allemaal verschillende invalshoeken die zicht op de werkelijkheid geven. En ongetwijfeld zullen er nog veel meer te noemen zijn.

De verschillende invalshoeken, soms zelfs op één perspectief, kunnen ook tegenover elkaar komen te staan. Dat zie je terug in debatten en discussies over de status en legitimiteit van maatregelen als vaccineren of het inperken van grondrechtelijke en mensenrechtelijke vrijheden, zoals het begrenzen van ”het recht dat een ieder heeft om zijn godsdienst of levensovertuiging te belijden, individueel of in gemeenschap”, oftewel het recht om naar de kerk te gaan (Grondwet, artikel 6), of de inbreuk op het recht om ”te vertoeven in de open lucht” door de avondklok (Wet publieke gezondheid). Allemaal zaken die verschillende perspectieven kennen. De opiniërende bijdragen en de ingezonden reacties die de afgelopen tijd hierover in de krant verschenen, laten zien dat de verschillende gezichtspunten soms zo lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, dat het lijkt alsof ze elkaar uitsluiten.

Illustraties zijn een vereenvoudigde weergave van iets dat in werkelijkheid veel complexer is. Dat geldt ook voor ambigue figuren. Ze bevatten een beperkt aantal perspectieven. In de illustratie van de jonge en de oude vrouw zijn het er slechts twee. De werkelijkheid kent er veel meer. Dat maakt het moeilijker om ze allemaal te zien. Maar, zoals je soms een hint nodig hebt om behalve de jonge vrouw ook de oude heks te zien, zo kan de waarneming van anderen je helpen om nieuwe gezichtspunten op de werkelijkheid te ontdekken en die toe te voegen aan je eigen perspectief. Dat is de kracht van al die debatten en discussies.

Er zit nog een boeiend aspect aan ambigue figuren. Het kan moeite kosten om behalve de jonge vrouw ook de oude heks te zien. Maar heb je haar eenmaal ontdekt, dan is het onmogelijk om haar niet meer te zien. Het zien van het extra perspectief verandert je waarneming voorgoed.

Daarmee wordt het niet per se gemakkelijker, want de werkelijkheid blijkt nog complexer te zijn dan je al dacht. Maar als je mensen hoort klagen over de oude heks, stemt het je milder als je beseft dat ze de jonge vrouw niet hebben ontdekt. Mildheid. Wellicht hebben we dat het hardst nodig bij het zien van de vele gezichtspunten in de complexe werkelijkheid van dit moment.

De auteur is universitair hoofddocent bij de afdeling Verplegingswetenschap van het UMC Utrecht.