Oude catechismusuitgave ontdekt: „Ik geloofde mijn eigen ogen niet”
De allereerste Nederlandse vertaling van de Heidelbergse Catechismus uit 1563 was kwijt, dook weer op en verdween nogmaals. Recent kwam een kopie in Duitsland boven water. Dr. mr. Klaas-Willem de Jong vertelt erover.
Hoe uniek is deze eerste uitgave?
„Best wel uniek, het is namelijk het enige exemplaar dat er nog is van deze editie, ook al vonden wij daarvan een kopie. Van dit boek was het bestaan bekend. Zo rond 1900 hebben uit Nederland afkomstige Amerikanen veel theologische werken in Nederland opgekocht. Ook dit boek ging naar de Verenigde Staten. Daar kwam het terecht in de bibliotheek van een kerk, waar het vervolgens verloren is gegaan. Gelukkig was er in 1905 een fotokopie gemaakt. Die kopie is in Duitsland terechtgekomen bij de kerkhistoricus W.G. Goeters. In de Tweede Wereldoorlog ging dat exemplaar verloren. Zijn zoon, eveneens kerkhistoricus, vroeg in de jaren vijftig van de vorige eeuw een kopie op in Amerika. De microfilm met de kopie belandde in een archief in Düsseldorf.”
Want toen vond u de microfilm?
„Zeker, min of meer onverwacht. Dat er in het archief van de Evangelische Kirche im Rheinland een kopie zou liggen, was een mogelijkheid. Goeters had zich namelijk met de geschiedenis van de Heidelbergse Catechismus beziggehouden. Dus reisde ik zelf naar Düsseldorf af. Van Goeters bleek een vrij uitvoerig archief te zijn. Daar zitten ook verschillende microfilms in, met uitgaven van de Heidelbergse Catechismus in verschillende talen. In een doosje met microfilms kwam ik ineens deze kopie tegen. Als je dat ziet, geloof je in eerste instantie je ogen niet. Deze microfilm stond ook niet expliciet in de inventaris van het archief. Negen van de tien keer vind je dan niets. Nu wel dus. De archiefbeheerder dacht heel constructief mee. Zo vertrouwden ze me de microfilm toe om hem te digitaliseren.”
„In een doosje met microfilms in Düsseldorf kwam ik ineens deze kopie tegen” - Dr. mr. K.W. de Jong, universitair hoofddocent PThU
Wat maakt deze vondst zo bijzonder?
„We hebben een heruitgave van deze eerste Nederlandse catechismuseditie door de Utrechtse professor Doedes uit de negentiende eeuw. Maar die is door hem bijgeschaafd en vertaald in toenmalig modern Nederlands. De zeven gebeden achter in de oorspronkelijke uitgave heeft hij niet opgenomen. In het nu gevonden exemplaar staan deze zeven gebeden wel. Maar in een uitgave van drie jaar later zien we dat Datheen, de vertaler van de Heidelbergse Catechismus, daar weer andere keuzes in maakte. Dat alleen al zou een onderzoek waard zijn. De Bijbelverwijzingen in de marge heeft Doedes niet overgenomen.”
Hoe belangrijk is dat?
„Met behulp van de Bijbelverwijzingen kun je iets zeggen over het moment waarop deze uitgave van de pers is gekomen. Daarbij helpen de Bijbelverwijzingen ons bij de historische datering van de Heidelbergse Catechismus. De verwijzingen helpen ook weer om inzicht te krijgen in de manier van denken van de opstellers van het belijdenisgeschrift.”
De uitgave is online in te zien. Wat gaat er nu verder gebeuren?
„Op 7 december organiseren we een symposium in de Utrechtse Janskerk. Dan presenteren we een boek over de ontstaansgeschiedenis van liturgische formulieren en gebeden die vaak achter in Bijbels en catechismussen staan en stonden – ook in die editie uit 1563.
Verder stellen we op deze manier een bron opnieuw ter beschikking. Het is toch mooi dat je langs deze weg over de schouders van theologen uit het verleden kunt meekijken en meelezen?”
dr. mr. Klaas-Willem de Jong, universitair hoofddocent kerkrecht aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), over een recente ontdekking
