In Zuid-Holland beëindigde de ChristenUnie tegen de zin van de SGP de gezamenlijke coalitiebesprekingen met FVD, VVD en CDA. In Europa sluiten de twee partijen zich aan bij verschillende samenwerkingsfracties. Heelt de tijd deze breuken? Of vormen ze het begin van een definitieve verwijdering?
„ChristenUnie en SGP moeten elkaar niet koste wat het kost willen vasthouden als dat alleen maar fricties geeft.” Het is het heldere openingsstatement van Wouter Beekers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de CU. Desgevraagd geeft de partijideoloog graag zijn visie op wat inmiddels het samenwerkingsvraagstuk is. Ofwel, hoe moeten CU en SGP zich na ”Zuid-Holland” en ”Europa” verhouden tot elkaar?
Binnen de SGP heerst vooral een wat ongemakkelijke stilte en veel SGP’ers die hun hart laten spreken en openlijk een toekomstvisie geven, lijken er niet te zijn. Binnen de CU ligt dat een slagje anders. Zo verscheen er twee weken terug een juichende column op de site van Beekers’ WI, van CU’er Bas de Groot. Logisch gevolg van de recente gebeurtenissen is dat de politieke samenwerking tussen CU en SGP op verschillende niveaus stopt, zo valt in de column te lezen. De CU kan zich eindelijk bevrijden „van de klamme deken van de SGP”, vanuit electoraal oogpunt is er veel potentieel „voor een eigen onversneden ChristenUnie-geluid.”
Uiteen
Volgens Beekers staan de gebeurtenissen in Zuid-Holland en Brussel niet op zichzelf. „ChristenUnie en SGP groeien uit elkaar, zoals ook onze pas afgezwaaide senator Kuiper recent terecht in het Nederlands Dagblad betoogde.” Belangrijkste oorzaak volgens de WI-directeur: de visies van beide partijen op het bedrijven van christelijke politiek lopen steeds verder uiteen.
Schuift Beekers in zijn woonplaats Rotterdam, waar CU en SGP al sinds jaar en dag goed samenwerken, aan bij een discussie over bijvoorbeeld de koopzondag, dan maakt hij soms zomaar mee dat CU’ers in de reflex schieten van: Stop maar. Dit is een achterhoedegevecht. „Ho, ho, stellen de SGP’ers daar dan tegenover: Gods gebod is nog steeds van kracht voor deze tijd.”
Wat in Rotterdam in het klein gebeurt, geldt volgens Beekers landelijk in het groot. Hij verwijst naar de commotie over de Nashvilleverklaring, waaruit eveneens bleek dat de oriëntatie van de SGP op fundamentele vragen over huwelijk, gezin en seksualiteit een andere is dan die van de CU. „Waar veel van mijn partijgenoten meteen riepen dat het statement niet hun geluid was, redeneerde de SGP: „Mogen wij vanuit ons gedachtegoed misschien nog de vinger leggen bij een cultuur, waarin vrijheid, mondigheid en emancipatie inmiddels de allerheiligste huisjes zijn?”
En dan is er nog de opmars van Forum voor Democratie. Beekers: „Veel CU’ers denken: „Afstand houden.” Dat botst met al die SGP’ers die denken: „Prachtig! Een nieuwe bondgenoot op rechts.””
Bas de Groot, in 2014 CU-lijsttrekker bij de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam en gastcolumnist voor het WI van zijn partij, benadrukt dat zijn column geen uiting is van antipathie of wrok jegens de SGP. „Maar feit is natuurlijk wel dat veel christenen uit de natuurlijke achterban van onze partij bij de laatste Europese verkiezingen enorm in dubio stonden.” Sommigen zijn afgehaakt, vertelt De Groot. Anderen overwogen dat, tot zij alsnog een uitweg zagen: een voorkeurstem uitbrengen op CU’er Anja Haga. Zij was de nummer 3 op de kandidatenlijst achter SGP’er Bert-Jan Ruissen en is in delen van haar partij geliefd om haar progressieve standpunten over klimaat en milieu.
Wat de CU-afhakers- en -voorkeurstemmers zo dwars zat? „Sowieso de manier waarop de SGP aanschurkt tegen Forum voor Democratie”, stelt De Groot, in het dagelijkse leven werkzaam op het gebied van dataprotectie en informatiebeveiliging. „Anders dan de SGP heeft de CU daarnaast haar politieke agenda veel steviger geactualiseerd. We hebben het veel meer over sociale gerechtigheid, omdat we willen opkomen voor de zwakken. En over het klimaat, want we willen de aarde een beetje fatsoenlijk achterlaten voor ons nageslacht. Meer nog dan vroeger is christelijke politiek voor ons een politiek van hoop.”
De vernieuwde CU-agenda slaat aan, stelt De Groot, „zeker als we de verkiezingen kunnen ingaan met een eigen lijst, zoals bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam. Toen hoefden we ons eigen geluid niet te dempen vanwege de SGP en kregen we 1,8 procent van het electoraat achter ons. Dat is meer dan bij de EP-verkiezingen van vorige maand. Dat beeld zag je in mei in diverse plaatsen terug.”
Combilijst
Zijn de verschillende visies op christelijke politiek tussen CU en SGP zo groot geworden dat samenwerken in één fractie geen reële optie meer is? Zover wil Setkin Sies, die tot 2018 jarenlang de kar trok van de Rotterdamse CU/SGP-combilijst, nog niet gaan. „Natuurlijk bestaan er tussen onze partijen verschillen, maar dat is toch geen nieuws?”, klinkt het relativerend. „Bovendien verschilt de situatie van plaats tot plaats.” Sies’ beeld van in elk geval Rotterdam is dat de bekende kloven over de koopzondag, de godsdienstvrijheid en de sociale taak van de overheid nog steeds te overbruggen zijn.
Wrijvingen en breuken tussen CU en SGP kunnen ook ontstaan als de twee voor een combinatielijst kiezen of zich als één geheel presenteren zonder daarover goed te overleggen en goede afspraken te maken, benadrukt Sies. „Als buitenstaander krijg ik een beetje de indruk dat het in Zuid-Holland op dat punt beter had gekund. Als je na een omstreden vluchtelingenfilmpje tijdens de formatie opeens je houding tegenover FVD moet bepalen, kan dát zomaar een bron van verwijdering zijn.”
Het debat binnen zijn partij over de samenwerking met de SGP moet vooral grondig worden gevoerd, zegt Sies. „Het gaat om de vraag: Hoe houd je het willen laten horen van een eigen geluid en het zoeken van verbinding met andere partijen in balans?” CU’ers moeten niet te snel meegaan in allerlei sentimenten over de nauwe band die er opeens zou zijn tussen SGP en FVD, meent de Rotterdammer. „Als christenen moeten we de samenwerking zoeken. Zeker in een tijd waarin het christelijk geluid meer en meer dreigt te worden gemarginaliseerd.”
Dapper
„Er zijn verschillen”, zegt Beekers, „en laten we die ook nuchter onder ogen zien, want juist door die verschillen kunnen we elkaar ook aanvullen. Neem nog even die Nashvilleverklaring. De SGP durft haar geluid te laten horen en op een bepaalde manier vind ik het dapper hoe zuiver en onbevreesd ze dat doet. Daar kan de ChristenUnie af en toe best wat van leren. Tegelijkertijd vraag ik me af: heeft dit zin of is dit symbolische getuigenispolitiek? Dat is misschien een echte ChristenUnie-insteek: niet alleen te zoeken naar Gods bedoeling, maar ook naar beweging in de samenleving. Hopelijk kunnen we over dergelijke verschillen en vragen in gesprek blijven met elkaar.”
Jan Schippers, directeur van het wetenschappelijk instituut van de SGP, denkt niet dat de Europese scheiding gaat leiden tot meer scheuringen in de samenwerking tussen CU en SGP. „In heel veel plaatsen verloopt die juist heel goed, al blijft dat in de media nogal onderbelicht. Gezamenlijke fracties moeten zich echt niet het hoofd op hol laten brengen.”
Dat de SGP rechtser zou zijn geworden, zoals CU’er Kuiper de partij onlangs verweet, en dat de afstand tussen beide partijen daardoor groter zou zijn geworden, deelt Schippers niet. „Er zijn diverse politieke stromingen die zich nu bijvoorbeeld veel kritischer tonen over het succes van de multiculturaliteit dan voorheen. Dat kun je verrechtsing noemen, maar ik heb niet de indruk dat dit het standpunt van de SGP heel erg heeft doen veranderen.”
Schippers ziet dat actuele thema’s verwijdering kunnen brengen, „maar de gemeenschappelijke deler tussen CU en SGP blijft.” Als kernpunten noemt hij de visie op de vrijheid van onderwijs en op het gezin. „We kunnen elkaar in de haren vliegen om minder wezenlijke zaken, maar daar moet de een de ander niet op afrekenen. Zolang de overeenkomsten groter zijn dan de verschillen, moeten we blijven samenwerken.”
Gaan er binnen de CU soms stemmen op om de eenheid te verbreken, binnen de SGP is dat geluid minder eenvoudig te vinden. Van een „hoopvolle breuk” of een „klamme deken” wordt al helemaal niet gesproken. Veel SGP’ers op een gecombineerde lijst lijken vooral hun zegeningen te tellen. Eén zo’n voordeel is dat samenwerking de kans op een CU- en/of SGP-wethouder of gedeputeerde aanzienlijk vergroot.
Eén van de gezamenlijke lijsten van CU en SGP is actief in Goes. Vier raadsleden, twee van elke partij, vormen samen een fractie. Voorafgaand aan de verkiezingen wordt een gezamenlijke lijst opgesteld en het verkiezingsprogramma geschreven.
„Absoluut een succes”, noemt raadslid Jurian van der Ree de samenwerking in de Zeeuwse stad. De SGP’er kent weinig punten van onenigheid. „Ik herinner me één geval waarin mijn CU-fractiegenoten de staatssecretaris wilden oproepen het kinderpardon te verruimen. Daar is de SGP geen voorstander van. Uiteindelijk zijn we tot een compromis gekomen en hebben we een motie opgesteld waarin stond dat SGP/CU de regering opriep om de problematiek van kinderen die na een lange procedure alsnog worden uitgezet, aan te pakken.”
Accepteren
De jonge Zeeuw is raadslid sinds 2018 en ondersteunt de CU/SGP-fractie in Goes al vanaf 2014. Geen enkele keer in die periode stemden de CU’ers anders dan de SGP’ers. „We hebben met elkaar afgesproken dat we het van elkaar accepteren als dat een keer echt nodig zou zijn.”
Onderdeel zijn van een gezamenlijke fractie verruimt zijn blik, zegt Van der Ree. „Neem de kinderpardonmotie. Die riep de vraag op: Wat doet meer recht aan de problematiek? Gewoon de CU-motie niet steunen, of naar een gezamenlijke tekst zoeken? Voor mijn gevoel het laatste.” Of de cultuurverschillen tussen de beide achterbannen groter worden, durft hij niet te zeggen. „Ik denk wel dat beide partijen wat breder zijn geworden. Vroeger zou een behoudende christen geen CU stemmen, nu misschien wel.”
Goedkoop
De column van De Groot noemt het raadslid goedkope retoriek. „Ook de CU’ers in Goes herkennen zich voor zover ik weet niet in het stuk.” Schipper spreekt liever van „een slip of the pen” en vindt dat CU en SGP moeten oppassen elkaar een onnodige verwijten te maken. „De column is een zeer negatieve bejegening van een partij die juist heel dicht bij de CU staat.”
Van der Ree vindt dat de gemeenschappelijke basis tussen beide partijen te weinig wordt benadrukt. „Het gevolg is dat CU en SGP zich landelijk oriënteren op nieuwe partners. De SGP komt dan bij FVD uit, CU misschien eerder bij GroenLinks. Maar de partijleiders Baudet (FVD) en Klaver (GL) schetsen beiden het beeld van een wereld die ten onder gaat, om daar een reddingsplan tegenover te stellen. Ze gaan uit van maakbaarheid. Daar kunnen christelijke partijen niet in meegaan.”
Mochten CU-afdelingen die nu nog een combi vormen, in de toekomst besluiten gescheiden verder te gaan, dan hoeft dat nog niet het einde te betekenen van elke vorm van krachtenbundeling met de SGP, tekent Beekers aan. „Zo’n samenwerking kunnen ze ook vanuit een zelfstandige positie gestalte geven. Elke fractie mag van mij daarin ontspannen zijn eigen weg gaan. Zolang ze maar biddend, met een open Bijbel en een open hart zoeken naar wat ze staat te doen.”
