Als ik in dit artikel het woord ”God” gebruik, dan bedoel ik een almachtige, volkomen goede Schepper van de wereld Die ons eeuwig leven aanbiedt. Bestaat zo’n God niet, dan is het leven absurd. Dat wil zeggen: het heeft geen uiteindelijke betekenis, waarde of doel, ondanks onze subjectieve overtuigingen dat het omgekeerde geldt.

Let wel, ik zeg niet dat atheïsten het leven als saai en betekenisloos ervaren, dat ze geen persoonlijke waarden hebben of een immoreel leven leiden, of dat ze geen doel of reden hebben om te leven. Mijn punt is dat, gesteld dat het atheïsme waar is, al deze overtuigingen subjectieve illusies zijn. Ze wekken de indruk van betekenis, waarde en doel, ook al zijn die dingen er objectief bezien niet echt. Als God niet bestaat, is ons leven uiteindelijk absurd – ook al klemmen we ons nog zo wanhopig vast aan de illusie van het tegendeel.

Bestaat God niet, dan is zowel de mens als het universum onvermijdelijk ten dode opgeschreven. De mens moet, net als alle andere biologische organismen, sterven. Zonder hoop op onsterfelijkheid gaat het menselijk leven enkel richting het graf. Het is slechts een vonk in de oneindige duisternis, een vonk die verschijnt, opgloeit en voor altijd wegsterft.

Daarom moet iedereen de confrontatie aangaan met wat de theoloog Paul Tillich „de dreiging van het niet-zijn” heeft genoemd. Want ook al weet ik nu dat ik besta en dat ik leef, ik weet ook dat ik op een dag niet langer zal bestaan, dat ik er niet langer zal zijn, dat ik zal sterven. Een onthutsende en bedreigende gedachte!

Ook het universum zelf zal sterven. De natuurwetenschap vertelt ons dat het universum uitbreidt en dat de sterrenstelsels zich steeds verder van elkaar verwijderen. Uiteindelijk zullen al de sterren sterven en zal alle materie in elkaar klappen. Alleen dode sterren en zwarte gaten blijven over. Er zal geen licht meer zijn, geen hitte, geen leven.

Dit is geen sciencefiction. Dit zal werkelijk gebeuren, tenzij God ingrijpt. Dus niet alleen het leven van ieder individu is ten dode opgeschreven; dit geldt ook voor het hele menselijke ras en de hele menselijke beschaving. Er is geen ontsnapping. Er is geen hoop.

En wat betekent dit alles? Dat het leven zelf absurd wordt. Dat het leven dat we nu hebben, zonder ultieme betekenis, waarde of doel is. Laten we die drie begrippen nader bekijken.

Betekenis

Allereerst betekenis. Als ieder individu bij zijn sterven ophoudt te bestaan, welke betekenis valt er dan uiteindelijk aan zijn leven te geven? Als alles voor de vernietiging bestemd is, wat maakt het dan nog uit dat je iets hebt beïnvloed? Uiteindelijk niets.

Het is belangrijk om te zien dat de mens meer dan alleen onsterfelijkheid nodig heeft om een betekenisvol leven te hebben. Als de mens en het universum voor eeuwig zouden kunnen bestaan maar er ondertussen geen God was, dan zou hun bestaan nog steeds uiteindelijk zonder betekenis zijn. Dan zouden we ons nog steeds kunnen afvragen wat het voor zin heeft.

De mens heeft niet alleen onsterfelijkheid nodig om een leven te hebben dat uiteindelijk belang heeft; hij heeft God en onsterfelijkheid nodig. En als God niet bestaat, dan heeft hij noch het een, noch het ander.

Waarde

Vervolgens waarde. Eindigt het leven bij het graf, dan maakt het uiteindelijk geen verschil of je leeft als Stalin of als Moeder Teresa. Dus wat zeg je dan tegen iemand die concludeert dat we evengoed gewoon kunnen leven zoals we dat willen, vanuit puur eigenbelang?

Iemand kan zeggen dat het onze beste belangen dient om een morele levensstijl aan te nemen. Jij krabt mijn rug en ik krab de jouwe! Maar dat is duidelijk niet altijd zo. We kennen allemaal wel situaties waarin eigenbelang regelrecht tegen de moraal ingaat. Bovendien, als je voldoende macht hebt, kun je in aanzienlijke mate je geweten negeren en veilig leven in genotzucht.

Maar het probleem is nog ellendiger. Want, los van onsterfelijkheid: als er geen God is, is er ook geen objectieve maatstaf van goed en kwaad. Morele waarden zijn óf alleen uitingen van persoonlijke smaak óf het bijproduct van evolutie en sociale conditionering. Wie moet er in een wereld zonder God zeggen wiens waarden goed zijn en wiens waarden fout? Er kan geen objectief goed en fout bestaan; er zijn alleen onze culturele en persoonlijke, relatieve, subjectieve oordelen.

Bedenk eens wat dat betekent! Het betekent dat het onmogelijk is om oorlog, onderdrukking 
of misdaad als slecht te bestempelen. Evenmin kun je vrijgevigheid, zelfopoffering en liefde prijzen als iets goeds. Iemand doden of iemand liefhebben is moreel bezien gelijkwaardig. Want in een universum zonder God bestaan goed en kwaad niet. Er is alleen het naakte, waardeloze feit van het bestaan en niemand kan zeggen dat jij het bij het goede eind hebt en ik bij het verkeerde.

Doel

In de derde plaats doel. Als de dood met open armen aan het eind van het levensspoor staat, wat is dan het doel van het leven? Als God niet bestaat, dan verschilt het leven van de mens niet kwalitatief van dat van een dier. Zoals de Prediker het al zei: „IJdelheid der ijdelheden, het is al ijdelheid” (Pred. 1:2).

Maar zelfs als het leven niet in de dood zou eindigen, dan zou het nog steeds zonder doel zijn. Want de mens en het universum waren dan alleen toevallige gebeurtenissen. Zonder God is het universum het resultaat van een kosmisch ongeval, een toevallige explosie. Het heeft geen reden van bestaan.

Belangrijkste vraag

Ik hoop dat je de ernst begint te zien van de alternatieven die we hier voor ons hebben. Want als God bestaat, is er hoop voor de mens. Maar bestaat God niet, dan rest ons niets dan wanhoop. Zoals een schrijver het treffend verwoordde: „Als God dood is, is de mens ook dood.”

De absurditeit van het leven zonder God is op zich geen bewijs dat God bestaat. Ze laat echter wel zien dat de vraag naar Gods bestaan de belangrijkste vraag is die een mens kan stellen. Niemand die de implicaties van het atheïsme werkelijk doorziet, kan zeggen dat het niet uitmaakt of God al dan niet bestaat.

Dr. William Lane Craig, hoogleraar filosofie aan Talbot School of Theology in La Mirada, Californië (zie reasonablefaith.org). Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl.

Lees ook het vervolgartikel Christelijk geloof geeft zin aan het leven.