Al meer dan duizend dagen is er in Oekraïne een Europese oorlog gaande die in toenemende mate kenmerken vertoont van de grote bloedige wereldoorlogen die zich in de vorige eeuw afspeelden op het Europees continent. De oorlog in Oekraïne is niet te vergelijken met andere recente oorlogen. Het gaat in veel opzichten om een ouderwetse, symmetrische grondoorlog die uitgevochten wordt met grote legereenheden en waarbij kleine verschuivingen van de fronten gepaard gaan met enorme aantallen doden.

Volgens de Wall Street Journal zijn er inmiddels meer dan een miljoen Russische en Oekraïense doden en gewonden te betreuren (WSJ 17-9). Sommige onafhankelijke analisten schatten echter dat de aantallen aanmerkelijk hoger liggen, ook aan Oekraïense zijde. Oekraïne verliest bovendien gestaag terrein. „Het land is moe, getraumatiseerd en er is altijd tekort aan manschappen” ( EW 26-10 ). De kans op escalatie stijgt daardoor, want een kat in het nauw kan rare sprongen maken. Bovendien worden andere landen steeds dieper het conflict ingezogen. In het ergste geval ontstaat uiteindelijk een derde wereldoorlog.

Illusie?

Je zou verwachten dat internationale mogendheden onder leiding van de VN, VS of de EU alle mogelijke moeite zouden doen om een wapenstilstand te bewerkstelligen of vredesonderhandelingen te beginnen, al was het maar om te voorkomen dat het massale bloedvergieten doorgaat. De drang daartoe is er wel wanneer het gaat om de oorlog in Israël na 7 oktober, maar ontbreekt tot op heden wanneer het gaat om Oekraïne.

Er zijn meerdere momenten geweest in de achterliggende jaren dat Poetin daarvoor openstond en dat er zelfs principeakkoorden in zicht waren. Zelensky echter, gesteund én aangemoedigd door het Westen, besloot door te vechten. Nog steeds koestert hij met westerse leiders kennelijk de illusie dat deze oorlog kan, moet en zal gewonnen worden. De feiten vertellen een ander verhaal. Langzaam maar zeker rukt Rusland op. Oekraïne verliest terrein, alle geavanceerde steun van het Westen ten spijt.

Maar moet het recht hier dan niet zegevieren? Rusland is toch de agressor? Wat gebeurt er als Rusland zijn zin krijgt in Oekraïne? Wat wordt het volgende land? We kunnen toch niet opnieuw de fout maken van Chamberlain, die in 1938 meende ”Peace For Our Time” te hebben gerealiseerd? Is Poetin geen gewetenloze imperialist die thuishoort in het rijtje Stalin-Lenin-Hitler en daarom voor eens en voor altijd gestopt moet worden?

Dat is de vraag. De Amerikaanse hoogleraar en politicoloog John J. Mearsheimer analyseerde recent in een essay getiteld ” Wie veroorzaakte de oorlog in Oekraïne ” de motieven van Poetin om de oorlog in Oekraïne te beginnen. Hij vertolkt een visie op het conflict die door veel westerse deskundigen niet gedeeld wordt, maar onderbouwt die grondig en feitelijk.

Naar zijn mening is de oorlog vooral een gevolg van provocatie door het Westen. Zijn verhaal komt erop neer dat Poetin uiteindelijk maar één reden had om de inval te doen, en dat was dat het Westen de facto bezig was Oekraïne in te lijven bij de NAVO, door te helpen het leger op te bouwen en door het land vol te stoppen met wapens. Dit was voor Poetin een onacceptabel veiligheidsrisico, omdat Oekraïne aan de Russische grens ligt. Zoals het ook voor de VS een onacceptabel veiligheidsrisico zou zijn wanneer iets dergelijks gebeurt in Mexico of Cuba.

Poetin heeft dat sinds 2008 vele malen duidelijk gemaakt. Op de NAVO-top in Boekarest van dat jaar werd bekendgemaakt dat Georgië en Oekraïne weliswaar nog geen lid van de NAVO konden worden, maar dat dit uiteindelijk wel het geval zou zijn. De analyse van Mearsheimer komt behoorlijk overeen met herhaalde uitspraken van Jens Stoltenberg, toen nog secretaris-generaal van de NAVO: „President Poetin begon deze oorlog om de deur naar de NAVO dicht te doen en Oekraïne het recht te ontnemen zijn eigen weg te kiezen.”

Buffer

Als dit klopt is het dus niet juist om ervan uit te gaan dat Poetin de inval deed omdat hij herstel van het grote Russische rijk nastreeft. Poetin is gewetenloos, maar geen Hitler. Hij is een calculerende, trotse machtspoliticus, maar is niet geïnteresseerd in een nieuwe wereldoorlog. Hij heeft wél een legitiem veiligheidsbelang dat door het Westen genegeerd is. Dat rechtvaardigt niet dat hij deze oorlog begon, maar helpt wel om zijn motieven te begrijpen.

Het is in dit licht bezien positief dat Trump als een van de weinige westerse leiders hardop zegt dat het tijd wordt om de oorlog in Oekraïne te beëindigen, en wel zo snel mogelijk. Uiteraard bluft hij over zijn relatie met Poetin en overschat hij zichzelf, maar zoals vaker is zijn instinct juist. Zijn aantreden geeft in ieder geval alle betrokkenen een aanleiding om de oorlog met andere ogen te bezien.

Het lijkt daarbij bepaald geen ramp om Oekraïne te gaan beschouwen als een land dat een soort neutraal Zwitserland zou kunnen worden, een buffer tussen West en Oost. Het was een jammerlijke vergissing van westerse leiders om Oekraïne uiteindelijk te willen inlijven in de NAVO. De prijs hiervoor is astronomisch: vele honderdduizenden doden, een getraumatiseerd en verwoest land, een verloren generatie en triljarden schade. Dat valt niet alleen Poetin aan te rekenen, maar ook westerse leiders.

Menselijkerwijs gesproken is de naderende machtswisseling in de Verenigde Staten daarom van groot belang. Het zou zelfs de laatste afslag kunnen zijn die een derde wereldoorlog voorkomt. Misschien moeten we die maar nemen.

De auteur is ondernemer en op diverse manieren kerkelijk en maatschappelijk actief.