Heb oog voor verbinding in het onderwijs
Onderwijsexperts, leerkrachten en politici moeten bij het praten over onderwijs niet zoeken naar polarisatie maar naar verbinding. Dat kan door niet voortdurend gericht te zijn op het hoe, maar op het wat en waarom.
Kindgericht of leerstofgericht, leerkrachtgestuurd of leerlinggericht, vormingsparadigma of beheersingsparadigma, ontwikkelingsgericht of traditioneel: onderwijsland is een land vol tegenstellingen. Weinig vakgebieden zijn zo gepolariseerd. Voor elke opvatting bestaat een school, een opleiding of een expert. Veel van die stromingen beroepen zich op een wetenschappelijke basis. Hoe moeten scholen en leerkrachten hiermee omgaan?
In de afgelopen weken verschenen enkele opinieartikelen over de invulling van het onderwijs. Waar Machiel Karels pleit voor vernieuwing (RD 11-11 en 9-12) staat Vincent van Zuijlen voor gedegen onderwijs met een meer traditionele werkwijze (RD 27-11). Hoewel ook ik een voorkeur heb voor een van deze twee visies vraag ik me af of leerkrachten bezig moeten zijn met deze verschillen tussen allerlei onderwijsvormen.
Polarisatie
Ik ben bang dat focussen op tegenstellingen polariserend kan werken. We verliezen dan uit het oog wat ons bindt en hebben vooral aandacht voor de verschillen. Verder vraag ik me af of de tegenstellingen in de praktijk zo groot zijn als soms wordt gedacht. Neem nu de tegenstelling tussen traditioneel en ontwikkelingsgericht onderwijs: ontwikkelen kinderen zich niet binnen het traditionele onderwijs? Of kindgericht versus leerstofgericht: zouden scholen die kindgericht lesgeven de leerstof onbelangrijk vinden?
Om dit te illustreren wil ik een hardnekkig misverstand noemen. Binnen kindgericht onderwijs wordt gesteld dat „wie de leerkracht centraal stelt, de leerling tot volgzaamheid veroordeelt”. De onderliggende gedachte is dat er gekozen moet worden: of de leraar, of de leerling is het centrum van activiteit in het onderwijs. Maar zo’n keuze hoeft helemaal niet gemaakt te worden. In het onderwijs is sprake van een leerkracht, een leerling en de leerstof (in de theorie bekend als de didactische driehoek). En bij een driehoek zijn alle hoeken even belangrijk. Leerkrachten brengen kind en leerstof bij elkaar en activeren het kind tot aandachtige omgang met de leerstof.
Verbinding
Onderwijsexperts, leerkrachten en politici moeten bij het praten over onderwijs niet zoeken naar polarisatie maar naar verbinding. Een manier om dat te bereiken is om ons niet voortdurend te richten op het hoe, maar op het wat en waarom. Als leerkrachten weten wat ze de kinderen willen leren en waarom, dan zullen zij het over veel hoofdzaken eens zijn. Zeker onder christenen kan het onderwijs hiervoor deels te rade gaan bij de Bijbel en de christelijke traditie.
De manier waarop deze doelen bereikt worden komt dan pas op de tweede plaats. Dat kan meer kindgericht, ontwikkelingsgericht, vormingsgericht of opbrengstgericht zijn. Dat verschilt misschien per school, groep of leerkracht. Maar dan verzanden we tenminste niet in discussies en tegenstellingen. Dan kunnen de leerkrachten hun tijd en energie steken in het werk waartoe ze geroepen zijn: het onderwijzen van onze kinderen.
Evenwichtig midden
Om deze reden voer ik een pleidooi voor het midden. Niet het saaie grijze midden, maar het midden van evenwicht. Het midden waar de verschillen niet uitvergroot worden, maar waar we de goede elementen van elkaars standpunt zien en gebruiken. Waar leerkrachten het individuele kind zien en waarderen, maar ook het belang van de groep in het oog houden. Maar vooral waar we elkaar blijven zien in plaats van elkaar opdelen in hokjes. Het midden waar we elkaar vinden als leerkrachten. Want in deze tijd hebben we elkaar als christelijke leerkrachten harder nodig dan ooit.
De auteur is leerkracht in het basisonderwijs.
