Ik doel op de vaardigheid van het ”mentaliseren”. Dat wil zeggen: het vermogen je eigen gedrag én het gedrag van anderen te begrijpen vanuit gevoelens, gedachten, bedoelingen en verlangens. Een simpel voorbeeld: „Ben jij zo stil vandaag (gedrag) omdat ik vanmorgen een opmerking maakte die jou kwetste (gevoel)?” „Ik was vanmorgen geïrriteerd (gevoel) omdat jij de tafel niet had opgeruimd. Alwéér niet, dacht ik (gedachte) – en daarom reageerde ik zo (gedrag).”

Velen van u zullen nu ongetwijfeld denken: zó praten we thuis niet met elkaar. Dat hoeft vaak ook niet, maar toch! In de gang van het leven wordt er veel gezegd en gedaan waarvan je achteraf denkt: dat had ik beter anders kunnen zeggen of doen. ”Niet mentaliseren” kan leiden tot spanningen, wederzijdse gevoelens van onbegrip en kwetsing. En uiteindelijk tot verwijdering. Anderzijds kan een mentaliserend omgaan met elkaar –door meer (proberen) stil te staan bij eigen gevoelens, overtuigingen en gedragingen– contacten verrijken en verdiepen.

Daarbij moet overigens wel worden gezegd dat het mentaliserend vermogen bij eenieder kan variëren, zowel ten gevolge van aanleg en vroege ontwikkeling als door actuele omstandigheden. Zo kan iedereen zijn mentaliserend vermogen tijdelijk verliezen. Met name bij stress, pijn en vermoeidheid of als je ‘gevoelige plek’ wordt geraakt. Bij personen met een beperkt ontwikkeld mentaliserend vermogen zal dit sneller gebeuren dan bij personen bij wie dit vermogen wel goed ontwikkeld is.

Ook in het publieke domein gaat er veel mis op dit gebied. De voorbeelden liggen voor het oprapen. Illustratief zijn bijvoorbeeld de publieke reacties op de gebeurtenissen van de nacht van donderdag 7 op vrijdag 8 november: een groep jongeren jaagt Maccabisupporters op in de straten van Amsterdam. Emoties lopen hoog op en beladen termen als ”pogroms”, ”een collectief falende rechtsstaat”, ”falende integratie” en ”het afpakken van dubbele paspoorten” buitelen over elkaar heen.

Vanwege de verhitte emoties is het op zich niet vreemd dat veel commentatoren hun mentaliserend vermogen verloren, tot Nederlandse politici en de Israëlische premier Netanyahu toe. Niet vreemd, maar toch kwalijk en laakbaar. Ten minste overheden dienen te allen tijde voorzichtigheid te betrachten en feiten te laten spreken, om daarná tot conclusies en handelen over te gaan. Dieptragisch wordt het als het mentaliserend vermogen zelfs niet terugkeert als de kruitdampen opgetrokken zijn. Bij de Joodse en de moslimgemeenschappen in Amsterdam is dit te begrijpen, gezien eerdere traumatische ervaringen van respectievelijk antisemitisme en racisme. Bij de bestuurders echter niet.

Van overheden mag en moet worden verwacht de gedragingen van betrokken jongeren en supporters te begrijpen vanuit onderliggende gevoelens, gedachten en context. De driehoek van Amsterdam heeft hier een oprechte poging toe gedaan in het twaalf pagina’s tellende feitenrelaas dat is gepresenteerd aan de gemeenteraad van Amsterdam, met als conclusie: „Wat er de afgelopen dagen is gebeurd is het gevolg van een giftige cocktail van antisemitisme, hooligangedrag en woede over de oorlog in Palestina en Israël, en andere landen in het Midden Oosten…”

Mentaliseren is niet een prettige vaardigheid die voor sommigen is weggelegd. Mentaliseren is een hoogstnoodzakelijk vermogen om de polarisatie in de maatschappij het hoofd te kunnen bieden. Om niet te verdelen maar te verbinden. Het naar elkaar toe durven en leren uiten van diepe pijn, van verlies en van angst is noodzakelijk om tot een begin van vertrouwen te komen. Een reconstructie van de feiten is, hoewel noodzakelijk, slechts een eerste stap.

De weg van Jezus gaat altijd via de ontmoeting. In deze ontmoeting komen alle verborgen gevoelens, overtuigingen, verlangens en motieven openbaar. De weg die Zijn discipelen gaan, is geen andere!

De auteur is psychiater.