„U komt toe stilheid, een lofzang!” Deze versregel van David (Psalm 65, Naardense vertaling) bleef in mij resoneren toen ik onlangs in de Basiliek Sainte-Marie-Madeleine te Vézelay in Frankijk was. Ik stond in het Romaanse schip met de relatief kleine boogvensters en keek naar het koor. Het koor, in gotische stijl met hoge ramen en 3,5 meter hoger dan het schip, baadde in licht. Glas-in-loodramen ontbraken. Het meubilair: een tafel (altaar) en een kruis.

Licht, ruimte, symmetrie, stilte en leegte. Wat doen leegte en licht met een mens? Je kunt tweeërlei beweging opmerken. In de eerste plaats een achterwaartse. Je aandacht in een lege, stille ruimte valt terug. Er zijn geen glas-in-loodvoorstellingen die je aandacht trekken, geen teksten die je kunt ontcijferen, geen overvloedig meubilair. Er zijn alleen een kruis, een tafel, stilte, hoogte en jij. Je voelt je eigen aanwezigheid, de zwaarte en onrust van je hart. Je merkt ook de beweging naar boven op. De verticale lijnen van de gotiek trekken je met het kruis omhoog. En dan de symmetrie. Symmetrie staat voor orde en orde geeft rust. Een opgeruimd bureau, een opgeruimde keuken geeft rust. Een gevoel dat ‘het klopt’. Wij zijn gevoelig voor symmetrie en sinds lange tijd verbinden wij symmetrie aan schoonheid, met esthetiek. Denk aan de bouwkunst of aan de Franse tuinen.

„Wij zijn gevoelig voor symmetrie en sinds lange tijd verbinden wij symmetrie aan schoonheid”

Wij zijn blijkbaar gevoelig voor onze omgeving; binnen- en buitenwereld beïnvloeden elkaar. Maar wat als de ‘overleggingen van je hart’ nu gekleurd worden door somberheid, onzekerheid, angst of onrust? Als je werk in het gezin samen met je baan in zorg of onderwijs te veel van je vraagt? En je voelt je falen, je tekortschieten. Want je wilt het beide goed doen; je legt de lat hoog.

Het is dan heilzaam een ruimte te zoeken die licht en leeg is. Het is wel spannend, want je hoort duidelijker de onrust, het ‘innerlijk geklets’. Je voelt dieper je falen en je tekortschieten, je eenzaamheid, je niet vervulde behoeften. En toch heilzaam: het kan het begin van een weg zijn, een weg naar binnen en naar omhoog. Om tot de innerlijke stilte te geraken, waar we onszelf anders leren verhouden tot ‘het moeten’ en we werkelijk aanwezig mogen zijn. In ons gezin, in de kerk, op het werk, in de politiek (alhoewel het mij vrijwel onmogelijk lijkt in deze sfeer waarachtig te leven).

Innerlijke rust noemden de Griekse kerkvaders ”hesychia”, innerlijke stilte. Zij zochten de stilte en afzondering van hun cel of kluis op om onder aanroeping van de Geest juist de genadige diepte van de innerlijke stilte te vinden, waar de passies van het ‘willen hebben’ en het ‘willen beheersen’ tot bedaren zijn gebracht. Waar er sprake is geworden van een waarachtige verhouding tot de wereld die we bewonen in een houding van ontvankelijkheid, zorg en overgave. Niet zozeer een houding waarmee we het ver schoppen in deze wereld, waar competitie en excellentie hoog staan aangeschreven, waar dienen geassocieerd wordt met een slavenmoraal. Waar gasten en vreemdelingen geframed worden als gelukszoekers die onze cultuur en leefruimte bedreigen.

„De zoektocht naar de innerlijke stilte, naar waarachtig leven vraagt volharding en discipline”

Op een gemeentelijke camping in Frankrijk ontmoette ik Paul, een jonge Fransman. Paul vertelde dat hij op pelgrimage naar Rome was, zonder buidel maar wel op goede schoenen. Hij was onlangs arts geworden maar was op zoek naar richting in zijn leven, naar de wil van God. Hij had er een aantal dagen op zitten en het was zwaar. In zijn hart was de twijfel toegeslagen en verstrooiing was er niet. Geen filmpjes, geen TikTok of Instagram. De weg naar binnen was zwaar, de weg naar boven gaf ruimte. Paul had één klein boekje bij zich en daar las hij dagelijks in: ”De navolging van Christus” van Thomas a Kempis. De zoektocht naar de innerlijke stilte, naar waarachtig leven is letterlijk afzien, vraagt volharding en discipline.

„U komt toe stilheid, een lofzang!” Willen we niet in het kabaal van het leven ondergaan, dan hebben we een gekwalificeerde ruimte nodig: leeg, stil, licht en liefst hoog. Binnen of buiten.

En Paul? Hij zou me een bericht sturen als hij Rome had bereikt.

De auteur is psychiater.