Aleksei Navalny is niet meer onder ons maar zijn nalatenschap nog wel, schrijft Robert Horvath. „De grootste tegenstander van het Poetinregime had een beeld van een democratisch Rusland voor ogen dat de Russische president deed verstijven van angst.”
Aleksei Navalny was een reus in de Russische politiek. Niemand kon ooit de bedreiging evenaren die hij betekende voor het regime van Poetin. Zijn dood in een werkkamp vlak bij de poolcirkel is een klap voor iedereen die ervan droomde dat hij ooit de leider zou worden van een democratisch Rusland.
Wat Navalny zo belangrijk maakte, was zijn beslissing om in 2008 de strijd met corruptie aan te binden. Met activisme en zijn populaire blog richtte hij de schijnwerpers op de corrupte constructies die sommigen in staat stelden om miljarden van staatsbedrijven te stelen.
Zijn echte doorbraak dateert van 2011, toen hij voorstelde om bij de verkiezingen voor de Doema (het parlement) op het maakt niet uit welke partij te stemmen, zolang het maar niet „de partij van oplichters en dieven” van president Vladimir Poetin was. De confrontatie met een enorm verlies aan steun deed het regime de toevlucht nemen tot verkiezingsfraude. Het resultaat was een maandenlange periode van protesten met het oog op meer democratie.
Poetin herwon de controle door een mix van concessies en repressie, maar de crisis markeerde wel de opkomst van Navalny als dominant figuur in de democratische beweging van Rusland. Ondanks een veroordeling voor verduistering van geld mocht hij toch meedoen aan de burgemeestersverkiezingen in Moskou in 2013. In een duidelijk oneerlijke stembusgang, waarbij de politie hem lastigviel en de media hem vijandig behandelden, won hij 27 procent van de stemmen.
Onthullingen
De autoriteiten ‘leerden’ van deze ‘fout’. Navalny mocht nooit meer meedoen met verkiezingen. Wat het Kremlin niet kon tegenhouden, was de opkomst van een nationale beweging rond de Foundation for the Struggle Against Corruption (FBK), in 2011 opgericht door Navalny met een team van briljante jonge activisten. In de daaropvolgende tien jaar veranderde de FBK onze kijk op Poetins kleptocratie (dievenregering). Het open bronnenonderzoek van de FBK sloeg de reputatie van talloze veiligheids- en regeringsfunctionarissen en propagandisten aan diggelen. Een van de belangrijkste onthullingen kwam er in 2017 en ging over het netwerk van liefdadigheidsinstellingen die de paleizen en jachten van toenmalig premier Dmitri Medvedev financierden. Het werd 46 miljoen keer bekeken op YouTube en leidde tot protesten in heel Rusland.
Niet minder belangrijk was Navalny’s bijdrage aan de methodiek van prodemocratisch activisme. Hij ontwikkelde een strategie die ”intelligent stemmen” werd genoemd. Het basisidee was om mensen aan te moedigen om te stemmen op de kandidaten die de beste kans hadden om Poetins partij, ”Verenigd Rusland”, te verslaan. De uitslag van de regionale verkiezingen van 2019 was teleurstellend voor Verenigd Rusland.
Navalnycrisis
Een indicatie voor de impact van Navalny was de toenemende repressie tegen hem. Aanklagers probeerden te verlammen met een reeks ongeloofwaardige strafzaken, maar hadden het ook gemunt op zijn familie. Zijn jongere broer Oleg zat drieënhalf jaar in een strafkamp op grond van valse beschuldigingen.
De vervolgingen werden nog erger. Twee maanden nadat hij de corruptie van Medvedev aan het licht had gebracht, werd Navalny bijna blind door een aanval van Kremlingetrouwen die een schadelijk mengsel van chemicaliën in zijn gezicht gooiden.
Nog ernstiger was de inzet van een doodseskader van de Russische Federale Veiligheidsdienst (FSB). Dat hield Navalny al sinds 2017 in de gaten en vergiftigde hem met het zenuwgas novitsjok, tijdens een reis naar de Siberische stad Tomsk in augustus 2020. De aanval was duidelijk bedoeld om zijn verzet tegen het bewind van Poetin te beëindigen.
In plaats daarvan veroorzaakte het incident de ”Navalnycrisis”, een opeenvolging van gebeurtenissen die de fundamenten van het regime deden wankelen. Het verhaal van Navalny’s overleving –en de bevestiging dat hij was vergiftigd met novitsjok– richtte de internationale aandacht op de misdaden van het Poetinregime.
De laatste twijfels over de betrokkenheid van Moskou bij de moordpoging werden weggenomen door Navalny’s samenwerking met Bellingcat, een organisatie voor onderzoeksjournalistiek. Die kon de verdachten identificeren. Een van hen onthulde hoe ze geprobeerd hadden Navalny te vergiftigen.
De schade werd nog groter toen Navalny de corruptie van Poetin zelf aan het licht bracht. In een twee uur durende documentaire, ”Een Paleis voor Poetin”, beschreef Navalny de obsessieve hebzucht waardoor de duistere KGB-agent veranderde in een van ’s werelds beruchtste kleptocraten. Met meer dan 129 miljoen views op alleen al YouTube verbrijzelde de film het zorgvuldig opgebouwde beeld van de dictator als de hoeder van traditionele deugden.
Lastercampagne
Het effect van de Navalnycrisis op Poetin, een dictator die doodsbang is voor een volksrevolutie, kan moeilijk worden overdreven. Poetin werd niet langer het hof gemaakt door westerse leiders. De Amerikaanse president Joe Biden begon zijn ambtstermijn in 2021 door bevestigend te antwoorden op de vraag van een journalist of hij Poetin „een moordenaar” vond.
Om de binnenlandse gevolgen te bedwingen, ontketende Poetin een hardhandig optreden. Dat begon met de arrestatie van Navalny in 2021, na zijn terugkeer naar Moskou vanuit Duitsland, waar hij was hersteld van zijn novitsjokvergiftiging. Op het internationale toneel verzekerde Poetin zich van een topontmoeting met Biden door een massale inzet van militaire troepen aan de Oekraïense grens, een oefening voor de invasie in het jaar daarop.
Ook de trollenlegers van het Kremlin werden ingezet om de reputatie van Navalny te vernietigen met een lastercampagne. Enkele weken na de gevangenneming van Navalny trok Amnesty International zijn status als ”gewetensgevangene” weer in, op basis van beschuldigingen over haatpraat. De bewijzen daarvoor waren enkele lelijke uitspraken van Navalny als onervaren politicus rond 2005, toen hij probeerde een anti-Poetinalliantie van democraten en nationalisten op te bouwen.
Tragedie
Na de invasie van de Krim in maart 2014 hekelde Navalny de „imperialistische annexatie” als een cynische poging om de massa af te leiden van de corruptie. Acht jaar later, wegkwijnend in de gevangenis, veroordeelde hij de grootschalige invasie van Poetin in Oekraïne en riep hij zijn landgenoten op om de straat op te gaan met de woorden: „Als het nodig is om gevangenissen en politiebusjes te vullen om de oorlog te voorkomen, dan zullen we gevangenissen en politiebusjes vullen.”
Later dat jaar betoogde hij dat een Rusland na Poetin een einde zou moeten maken aan de machtsconcentratie in het Kremlin en dat de oprichting van een parlementaire republiek „de enige manier was om de eindeloze cyclus van imperialistisch autoritarisme te stoppen”.
De tragedie van Navalny is dat hij nooit de kans heeft gekregen om het morele gezag dat hij als dissident vergaarde om te zetten in politieke macht. Net als Charles de Gaulle in Frankrijk en Nelson Mandela in Zuid-Afrika had hij een verlossend leider kunnen worden, die zijn volk van oorlog en tirannie naar de belofte van een vrijere samenleving had kunnen leiden. In plaats daarvan heeft Navalny zijn landgenoten het voorbeeld nagelaten van een moedig, principieel en bedachtzaam man, die zijn leven opofferde voor democratie en vrede. Dat is zijn blijvende nalatenschap.
De auteur is expert Russische politiek aan La Trobe University in Melbourne, Australië. Bron: IPS/The Conversation
