Door de oorlog in Oekraïne liep het huwelijk van Roel van Duijn met een Russin op de klippen. Van Duijn, vroeger Nederlands bekendste anarchist en uiterst links politicus, is inmiddels voorstander van de NAVO en van atoomwapens. Om het kwaad te stoppen dat hij heel Europa ziet bedreigen.
Van Duijn (81) heeft er een dik boek over geschreven: ”Schoonvader van Poetins geheim agent. Tien jaar oorlog en liefde”. Het is een bundeling van de Facebookberichten die hij plaatste om de wereld te wijzen op het gevaar van de loerende Russische beer. „Ik ben gaan denken dat wederzijdse afschrikking in het tijdperk van beheerste waanzin de noodoplossing is.”
Roeland Hugo Gerrit van Duijn werd bekend als langharige activist in Amsterdam. Hij richtte in 1965 de Provobeweging en in 1970 de Kabouterbeweging op. In de hoofdstad was hij wethouder voor de PPR, een voorloper van GroenLinks. Al met al vertegenwoordigde hij negen verschillende groeperingen in de politiek. Hij was biologisch boer in Groningen, schreef tientallen boeken en hielp mensen met liefdesverdriet.
In 2006 trouwde hij met de twintig jaar jongere Russische weduwe Marina Smirnova, die hij in zijn boek Zjenja noemt. Haar man was omgekomen bij de ondergang van kernonderzeeër Koersk in 1994. Persoonlijke passages in het boek wisselen zich af met diepgaande analyses van de Russische geschiedenis en samenleving en met beschouwingen over het verschijnsel Poetin.
Met begripvolle uitspraken over de Russische motivatie voor de aanval op Oekraïne maakt Van Duijn korte metten. „Er gaan veel stemmen op die zeggen dat we ons moeten inleven in Poetins gevoel bedreigd te worden door de NAVO en zijn behoefte aan meer veiligheid. Veiligheid? We schijnen niet te begrijpen dat zijn angst geveinsd is. De leugenaar weet dat geen Europees land erover peinst Rusland aan te vallen. Zijn gevoel van onveiligheid is een smoes om tot de aanval over te gaan.” Over Nederland: „De uiterst rechtse partijen die zich op grond van nepplotten tegen vaccinatie verzetten leveren ook nu de aanhangers voor de theorie dat het niet Poetin is die schuld heeft aan de brute overval op Oekraïne, maar het Westen.”
Leugens
Van Duijn presenteert zijn boek zaterdag in het Verzetsmuseum in Amsterdam. Op LinkedIn kondigt hij aan: „Wij presenteren het boek op de dag dat het tien jaar barbaarse oorlog in Oekraïne is: 24 februari 2024. Dan is het niet alleen 2 jaar geleden dat Poetin Oekraïne als geheel naar de keel vloog, maar ook precies 10 jaar geleden dat hij met zijn groene mannetjes de Krim bezette.”
Het is ook precies twee jaar nadat Van Duijn schreef: „Ik ben woedend en ga deze oorlog van de eerste tot de laatste kogel onderzoeken. Ik wil mijn aandeel in de strijd leveren, dit is míjn speciale militaire operatie. Snel schrijf ik als vanouds een pamfletje en gooi het op Facebook: „Aan allen. Stop Poetin. Stop het Russische fascisme!”” En ook: „Ontmasker overal in je omgeving zijn leugens!”
Die leugens hebben het Russische volk in hun greep, stelt de schrijver. Het stoorde hem dat zijn vrouw de verkeerde denkbeelden van haar kinderen niet tegensprak. „Ze bleef erbij dat zij van haar zouden vervreemden als zij hen onnodig tegenspreken zou, en dat was het belangrijkste.”
Van Duijns stiefdochter trouwde met de zoon van een Stalinbewonderaar. Daarna kreeg ze een relatie met een geheim agent. Stiefvader Van Duijn schreef haar: „Begrijp je, dierbare Vera, dat ik er wakker van lig als jij met zo’n man, die zich leent voor de terreur van een barbaarse Veiligheidsdienst, zou trouwen?” Het was aan dovemansoren gericht.
Van Duijns vrouw keurde de verkering van haar dochter niet af. En haar man zei: „Weet je wat ik ervan zie komen? Als zij trouwen, gaan wij scheiden.”
En dat kwam ervan. Zijn vrouw reisde naar Rusland om haar aanstaande schoonzoon te ontmoeten. Van Duijn ging niet mee. Hij kreeg een envelop op de mat: Zjenja stuurde hem haar trouwring terug, zonder begeleidend schrijven.
Afschrikking
En dat was het dan. Het was 9 mei 2021, nog voordat Rusland ook het nog niet bezette deel van Oekraïne aanviel. Van Duijn had direct weer een nieuwe vriendin; een oude kennis van 46 jaar geleden, in Duitsland. Hij beschrijft het allemaal zonder terughoudendheid. Vrijdag zijn ze een jaar getrouwd en in augustus verhuisde Van Duijn van Amsterdam naar de kaasboerderij van zijn nieuwe echtgenote.
Terugblikkend ziet hij wat hij niet zag toen hij zich in het avontuur met de Russin stortte. „Ik voorzag niet dat Rusland vrij snel weer in een stalinistische dictatuur zou terugvallen, en ook niet dat de kinderen van mijn aanstaande vrouw de dictator zouden steunen, want ik had juist mijn hoop op de jongere generaties gevestigd.”
Nu waarschuwt de doorgewinterde pacifist met zijn vaardige pen voor „het gevaar dat de oorlog ons, het westerse publiek, gaat vervelen omdat de partijen elkaar blijven bekogelen zonder dat er ‘iets gebeurt’”. Wat als het Westen –„Poetin-vriend Trump” bijvoorbeeld– Oekraïne niet meer steunt en het land de oorlog verliest? Dan vallen de volgende landen ten prooi aan Poetins veroveringshonger, waarschuwt Van Duijn. „Als hij niet bang genoeg is voor atoombommen op Moskou en zijn eigen bunkers, zal hij proberen Moldavië en de Baltische landen weer binnen het Russische Rijk te harken. En wat als Trump of een andere isolationist dan weer in Amerika aan de macht is? Dan is het maar de vraag of de NAVO haar artikel 5 van toepassing zal achten: een aanval op één NAVO-lidstaat is een aanval op álle NAVO-landen. Europa moet dus zorgen zelfstandig te kunnen terugslaan, onafhankelijk van wie er in Amerika aan het roer zit: tegen de staat met de meeste atoombommen ter wereld moet Europa stand kunnen houden. Hoe? Ja, ellendig genoeg met een eigen atoommacht. Frankrijk heeft al zo’n ontnuchterende bom. Ik heb er lang tegen gedemonstreerd, maar in deze nieuwe tijd kan ik niet anders dan die Franse atoommacht steunen. In 1989 is er een positieve Wende geweest, in 2014 een negatieve.”
Het gaat Van Duijn aan het hart. „Ik neem het Poetin haast lichamelijk kwalijk dat hij ons van het pacifisme berooft. Klimaatverandering, pandemie, onrecht, dat alles zou onze volle aandacht moeten hebben, en dan is dat al moeilijk genoeg. En nu moeten we ons ook nog eens inspannen voor zoiets belachelijks als oorlogsvoering?”
Kerk
Aanvankelijk had de schrijver nog hoop dat de brute aanval op het buurland zich als een boemerang tegen Poetins bewind zou keren. „De vruchteloze, tienjarige oorlog in Afghanistan ondergroef de autoriteit van de heersers. Als Oekraïne het een poos uithoudt, heeft deze oorlog misschien eenzelfde explosieve uitwerking op de toestand binnen Rusland zelf. (…) De waarheid over het duivelse geweld van Vladimir Poetin zal uiteindelijk tot in de uithoeken van zijn rijk bekend worden.”
Maar die hoop heeft hij opgegeven. Hij schrijft nu over „de hypnotiserende kracht van de Russische propaganda en repressie, waardoor het Russische volk grotendeels blijft zwijgen”. Een jaar geleden kreeg Van Duijns biografie de titel ”Een ziener in Nederland”, maar in zijn nieuwe boek noemt hij zich „een extra slechte ziener”, omdat hij de afzijdigheid van Poetins onderdanen had kunnen voorvoelen. Hij had het bij zijn eigen vrouw gezien.
Van Duijn hekelt de rol van de kerk. „Hoe kan het dat Russen hun geweten lijken uit te schakelen bij alle oorlogsmisdaden die zij begaan? Een deel van het antwoord ligt bij de houding van de Russisch-Orthodoxe Kerk, die de wapens van het Russische leger gezegend heeft en de oorlog tegen Oekraïne geheel volgens Gods wensen acht. (…) Begrijpen we nu waarom Russische soldaten zonder gewetensbezwaren krijgsgevangenen kunnen samendrijven in een kampement en daartussen bommen laten ontploffen? Waarom Russische soldaten Oekraïense vrouwen verkrachten, ze daarna doodschieten en ze op straat laten liggen, zonder een centje zielenpijn?”
Oorlog na oorlog
Van Duijn heeft zich grondig verdiept in de historie van het land van zijn ex-vrouw. Terugblikkend op zijn eigen verleden als anarchist: „Wat waren die Amsterdamse politieknuppels streelzacht geweest in vergelijking met de slagen van de OMON, de Russische Mobiele Eenheid, en wat was een dagje in een Amsterdamse politiecel een uitje geweest vergeleken met maanden strafkamp in Rusland.”
Rusland nam Oekraïne in 2014 de Krim af. Het leidde ertoe dat Van Duijn ervoor pleitte Oekraïne in de NAVO op te nemen. Messcherp analyseerde hij: „Al in 2014 had Poetin weinig anders gedaan dan oorlog voeren: Tsjetsjenië (vanaf 1999), Abchazië (2005), Georgië (2008), bezetting van de Krim en inval in Donbas (2014). Steeds met succes. Waarom zou hij ermee ophouden? Zijn populariteit steeg na elke gewonnen oorlog, en het doel –hereniging van het uiteengevallen Sovjetrijk– liet hij steeds duidelijker doorschemeren. Natuurlijk probeerden goedgelovige westerse politici zoals Merkel, Obama en Hollande steeds met hem te praten, maar hij scheepte hen keer op keer met leugens af.”
Het bracht een omslag in Van Duijns denken teweeg: „Wat moet je dan met je mooie pacifisme? Wat deden veel pacifisten in de jaren dertig toen ze zagen dat Hitler eerst het Saarland en vervolgens Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije inpikte? Ze vielen van hun geloof af en zo is het mij ook vergaan, van Provo tot NAVO ging ik. Om Poetin tegen te houden moet je hem kunnen bedreigen: „Tot hier, jongen, geen meter verder of je kop gaat eraf!” Om geweldloos verzet lacht hij, dat weten Navalny en de burgers in Rusland en Belarus.” Op het moment van verschijnen van dit boek leeft oppositieleider Navalny al niet meer.
Bedreiging
Veel te lang is Europa vriendelijk geweest voor Rusland, vindt de auteur. Daarvan geeft hij het buurland de schuld: „Als Duitsland Oekraïne radicaal gesteund had in zijn strijd, had Poetin het land misschien nooit durven aanvallen. Het had een ramp kunnen voorkomen.”
De aandacht van de wereld is afgeleid door „de cynische slachtpartij die Hamas heeft aangericht” in Israël. Van Duijn vraagt zich af of Rusland er de hand in had. „De oorlog in Gaza verzwakt de steun vanuit het Westen” voor Oekraïne.
Roel van Duijn rondde zijn boek kort na de Tweede Kamerverkiezingen af. Winnaar werd Wilders, „een vriend van misdaadbaas Poetin”. De Wilders op wie Van Duijns Russin haar stem uitbracht, tot afgrijzen van haar man.
„Poetins dwangmatige agressie” werd voor Van Duijn een persoonlijk drama. „De oorlog hing als een zwaard boven onze liefde en is een rechtstreekse bedreiging voor Europa en de democratie.” Veel westerlingen zijn volgens Van Duijn te passief onder het dreigende gevaar. „Kun je over niets anders praten? hoor ik. Nee, ik kan niet over iets anders praten.”
