De eerste grootschalige vaccinatiecampagne tegen malaria is deze week in Kameroen van start gegaan. Hoewel het vaccin minder effectief bleek dan gehoopt, spreekt kenner dr. McCall toch van een mijlpaal.
Baby Noah Ngah kreeg maandag als eerste een prik in zijn arm, in een ziekenhuis in het plaatsje Soa. De komende twee jaar moeten 250.000 kinderen in Kameroen volgen, zo is de bedoeling. Ook in negentien andere Afrikaanse landen gaat de vaccinatiecampagne het komende jaar van start.
Een belangrijke mijlpaal, noemt dr. Matthew McCall, arts-microbioloog aan het Radboudumc in Nijmegen en geboren in Tanzania, de stap. „Er wordt al bijna veertig jaar gewerkt aan een malariavaccin. Nu is het voor het eerst dat dit op grote schaal wordt uitgerold.”
Het RTS,S/AS01-vaccin, van de Britse farmaceut GlaxoSmithKline, is echter lang niet zo effectief als werd gehoopt. Na vier doses –zoveel zijn er nodig voor optimale werking– biedt het middel 36 procent bescherming tegen een malariabesmetting, blijkt uit Amerikaans onderzoek. Toch denkt McCall dat het vaccin een groot verschil kan maken. „Jaarlijks worden meer dan 200 miljoen mensen met malaria besmet. Als je dat met 36 procent kunt verminderen, scheelt dat enorm.”
Regenseizoen
Hoe groot het effect op de sterfte aan malaria zal zijn, durft de onderzoeker niet te zeggen. „Niet elke besmetting leidt tot een sterfgeval. Maar het zou al heel waardevol zijn als veel ernstige ziekte wordt voorkomen.” Volgens McCall zorgt het vaccin er niet alleen voor dat het lichaam de parasiet vaak weet uit te schakelen, maar zijn er ook aanwijzingen dat kinderen na een infectie minder ziek worden. „Dat hadden we niet verwacht, maar zien we wel in studies. Waarom dat zo is, begrijpen we niet goed.”
In oktober heeft de Wereldgezondheidsorganisatie een tweede vaccin goedgekeurd. Dit zogeheten R21/Matrix-M-vaccin, ontwikkeld door de universiteit van Oxford, is tot wel 80 procent effectief. Dat komt naar voren uit een studie onder 400 kinderen in Burkina Faso.
Daarmee lijkt R21 twee keer zo goed te beschermen als het RTS,S-vaccin. Maar dat is te kort door de bocht, zegt McCall. „De onderzoekers hebben R21 getest in gebieden in West-Afrika met een kort regenseizoen. Kinderen kregen het vaccin vlak voordat dit seizoen aanbrak. Dan is er een sterk effect. Maar eigenlijk zie je alleen wat het vaccin in de eerste drie maanden aan besmettingen voorkomt.”
Reus
Voordeel van R21, dat naar verwachting halverwege dit jaar op de markt komt, is dat het wordt geproduceerd door het Serum Institute of India, de grootste vaccinfabrikant ter wereld. In tegenstelling tot RTS,S-producent GlaxoSmithKline beschikt de Indiase reus over de capaciteit om honderden miljoenen doses te maken.
Omdat vaccinatie maar gedeeltelijk bescherming biedt, zijn meer maatregelen nodig, zegt McCall. „Klamboes, liefst geïmpregneerd met een insecticide, zijn heel effectief in het voorkomen van een besmetting. Ook heeft het zin om muggengaas voor de ramen op te hangen. Belangrijk is verder dat zelfs de kleinste klinieken beschikken over sneltesten en de juiste antimalariamedicijnen.”
Entomoloog dr. Bart Knols pleit ervoor de malariamug massaal te bestrijden door poelen en moerassen droog te leggen, zei hij eerder in het RD. McCall gelooft dat dit zeker kan helpen, maar heeft er ook zijn bedenkingen bij. „De vraag is hoe haalbaar dit is. Anders dan de tijgermug, die zich graag voortplant in regenwater in de buurt van huizen, zoeken malariamuggen plassen op die verder weg liggen van de bebouwing. Dat maakt het lastiger om hun leefomgeving aan te pakken.”
