De gehele gereformeerde gezindte heeft ontdekking vanuit prediking als bediening der verzoening nodig. Anders heeft ze geen dageraad. Want we houden vandaag uitverkoop van de waarachtige godsvrucht bij het leven.
De analyse van een vermeende achteruitgang in de Gereformeerde Bond (RD 11-11) en het tweegesprek tussen Piet Vergunst en ds. Bert Karel Foppen (RD 16-11) zou ik willen verbreden naar de gehele gereformeerde gezindte.
Als we eerlijk zijn, moeten we zeggen dat het hedendaagse kerkelijke leven een geweldige teruggang te zien geeft. En daarom zeggen we het ook maar. Niet alleen moeten we dan denken aan een beduidende terugloop van het kerkbezoek, althans vergeleken met enkele tientallen jaren geleden, maar ook aan het inhoudelijke van de kerkdienst. Mogelijk moeten we dan wat minder ingehouden spreken over vorm en inhoud. En eigenlijk moeten we dan eerlijk toegeven dat de kerkdienst in de gereformeerde gezindte vaak niet veel meer is dan een ”sleur- en slenterdienst”.
Verstarring
Soms hebben we de eredienst krampachtig keurig verpakt dan wel meer of minder vlot ”afgewerkt” in altijd dezelfde patronen, zowel ten aanzien van de liturgie als ten aanzien van de inhoudelijke kant van de prediking. Ten aanzien van de liturgische vormgeving zouden we dit in zeker opzicht nog kunnen verdedigen, maar met het oog op de prediking niet. Dan moeten we gewoon onder ogen willen zien dat verstrakking en verstarring het gevolg zijn. Veelal moet onze over het algemeen nog trouwe kerkgang zo veel mogelijk verbergen. We zijn heel gauw tevreden, als zich maar niet te veel spanningen in onze gemeente voordoen.
In het tweegesprek met Piet Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond, en ds. Bert Karel Foppen, predikant in Den Haag, over omgaan met verschillende visies op liturgie en ambt, legt vooral Vergunst het accent op de prediking. En dit lijkt me voor de gehele gereformeerde gezindte heilzaam. Maar dan wel prediking die theologisch gekwalificeerd is tot op Schrift en belijdenis! En dan gaat het om authentieke bevindelijke prediking.
Opwekking
Over het algemeen heerst er in de kerk een dodelijke gerustheid, die veel overeenkomt met de rust van een kerkhóf, omdat er van Geest noch leven sprake is. Zo af en toe mag er dan hier en daar eens sprake zijn van een ”tot waarachtig geloof komen”. Dit hoort tenslotte bij een goede gemeente. Maar liefst niet te veel van dit goede!
Vaak willen we nog wel in het koor meezingen dat we toch zo verlangen naar een opwekking. Maar als die er inderdaad door de prediking zou komen, zouden we ons mogelijk absoluut geen raad weten. Goede raad is duur; daarom preken en spreken we maar zo gauw mogelijk over de raad van God. Daarmee gaan we in feite te rade bij onszelf.
Zalving van de Geest
Eigenlijk moeten we gewoon heel eerlijk bekennen dat dit alles te maken heeft met een ”hapering” in de bediening der verzoening. Vervolgens moeten we ons afvragen wat er dan mis is met de prediking of bediening van het Woord. Raken we er dan niet meer en meer van overtuigd dat er in de praktijk van het huidige ”gereformeerde” leven vaak geen isgelijkteken meer kan worden geplaatst tussen prediking en bediening van het Woord? En als dit het geval is, dan moet het gevolg wel zijn dat er in wezen vaak geen sprake is van bediening der verzoening. En dat moet tot gevolg hebben dat de zalving van de Heilige Geest in hoge mate of zelfs geheel wordt gemist.
Een puur verstandelijke beschouwing van de toe-eigening van het heil komt namelijk niet tot leven in een christologische en navenante pneumatologische (pneuma = geest) setting, waarbij de profetische en priesterlijke bediening van Christus op een geestelijke wijze gehalte en gestalte krijgt in de prediking als verkondiging.
We kijken nergens meer van op, laat staan dat we naar boven kijken! Als we de bekende geluiden maar horen, als de voorbeden maar keurig op een rijtje worden afgewerkt en als er maar niet te vlug of te langzaam gezongen wordt, dan is het allemaal weer goed verlopen, althans voor zover we nog aan deze bewuste waardering toekomen. Wie er wél en wie er niet was, is vaak een veel interessanter onderwerp –als onbewuste verlegenheidsoplossing– dan de prediking, als die het tenminste waard is om over te spreken. En de waardering van een ‘goede’ dan wel ‘slechte’ dominee hangt weer grotendeels samen met het peil en de smaak van het kerkgaande publiek. Maar dit is een publiek geheim.
Van alles te koop
Ondertussen haken we af, terwijl we misschien nog volop en langdurig de zondagse kerkgang tot het vaste leefpatroon blijven rekenen, waarschijnlijk tot de dood erop volgt. De dood had het dan wellicht al een leven lang in en buiten de kerkdienst voor het zeggen.
Een drukdoenerige organisatie van het gemeenteleven verdoezelt in veel gevallen de zaak zo veel mogelijk, al beseffen we dit laatste doorgaans helemaal niet. Het lijkt allemaal heel wat. Maar gemeten aan de Reformatie in de traditie van de kerk der eeuwen lijkt het vaak nergens naar. Er is meestal van alles te koop, behalve „goud, beproefd, komend uit het vuur” (Openbaring 3:18). En met dat ”goud” wordt het ware geloof bedoeld, volgens de kanttekening van de Statenvertaling.
Evangelische beweging
Bij gebrek aan het laatste zijn we wel zeer begerig geworden naar het klatergoud van de evangelische beweging. Zodoende organiseren we ontmoetingsdagen en jongerendagen ”in evangelische stijl”, waar opwekkingsliederen en een veelal nagebootst opwekkingsleven uitkomst moeten bieden. We beseffen niet dat ze vaak op puur arminiaanse leest geschoeid zijn. Zogenaamde sing-ins vormen ongemerkt en soms onbewust een alternatieve kerkdienst of een evangelische gemeente-in-wording.
Als ouderen weten we onze jongeren in dezen nogal eens geen enkele leiding meer te geven. Niet gehinderd door enige kennis van de geschiedenis van de kerk en de gereformeerde theologie, die we zouden kunnen verkrijgen door de desbetreffende literatuur nauwgezet te lezen en te bestuderen, ‘knielen’ we vaak voor onze jongeren en onze wens om toch vooral voor de jeugd te preken. Dit moet veelal onze eigen leegte en verlegenheid bedekken.
Wij hebben kerkbreed ontdekking vanuit prediking als bediening der verzoening nodig. Anders heeft de gereformeerde gezindte geen dageraad. Want we houden vandaag uitverkoop van de waarachtige godsvrucht bij het leven!
De auteur is hervormd emeritus predikant.
