Wat nog geen halfjaar geleden onbespreekbaar was, wordt nu serieus overwogen: verschillende lidstaten willen EU-breed uitgeprocedeerde asielzoekers gaan uitzetten naar ”terugkeerhubs” aan de buitengrenzen.

Natuurlijk, niet iedereen is het erover eens. Onder meer Duitsland, België, Ierland en Griekenland zijn niet enthousiast over de plannen voor asiel- en terugkeercentra buiten de EU. Die zijn duur en werken niet, zei de Belgische premier Alexander De Croo. Maar een overgrote meerderheid van zeventien EU-landen steunen het Oostenrijks-Nederlandse voorstel om uitgeprocedeerde asielzoekers naar terugkeerhubs aan de buitengrenzen te deporteren.

Er waait een andere wind door Europa. Diverse lidstaten namen de afgelopen weken op eigen houtje maatregelen. Vanuit Nederland en Hongarije klinkt de roep om een opt-out op migratie – niet meedoen met de EU. Duitsland voerde ook aan de westgrens controles in. En Polen weigert asielzoekers die geholpen door Rusland de grens oversteken, binnen te laten. Begrijpelijk, oordeelden zijn collega-regeringsleiders over de beslissing van de Poolse premier Donald Tusk. Ook Finland nam in de zomer een soortgelijk besluit.

Onderonsje

Het Nederlandse kabinet onderzoekt de mogelijkheid om uitgewezen Afrikaanse asielzoekers uit te zetten naar Uganda, waar uitgeprocedeerde Afrikaanse asielzoekers hun terugkeer moeten afwachten. Niet toevallig sprak Schoof voor de top met zijn Deense en Italiaanse collega’s Mette Frederiksen en Giorgia Meloni over migratie – waarbij ook andere regeringsleiders en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aansloten.

Italië stuurde dinsdag een eerste groep bootmigranten naar Albanië, van waaruit ze asiel kunnen aanvragen. Volgens plan zullen maandelijks 3000 personen volgen. Denemarken stuurt uitgeprocedeerde asielzoekers met een strafbaar feit op hun naam al jaren naar Kosovo. Schoof moet echter bekennen dat aan het plan van minister Reinette Klever om asielzoekers naar Uganda te sturen „nog veel haken en ogen zitten”.

Een coalitie van lidstaten wil dat de EU de komende tijd zulke „innovatieve oplossingen” gaat onderzoeken. Al klinkt er ook kritiek. De Albaniëdeal van Italië heeft weinig om het lijf, meent de Duitse bondskanselier Olaf Scholz. Volgens de Belgische premier heeft het verleden uitgewezen dat zulke maatregelen „ofwel bijzonder duur ofwel niet zeer effectief zijn”. De Ierse premier Simon Harris waarschuwt ervoor niet dezelfde kant op te gaan als het Verenigd Koninkrijk, die met het inmiddels geschrapte Rwandaplan asielzoekers wilde uitzetten. De Spaanse premier Pedro Sánchez spreekt over „interneringscentra” aan de Europese buitengrenzen.

„We moeten blijven onderzoeken hoe we verder kunnen gaan met het idee om terugkeercentra buiten de EU te ontwikkelen” - Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie

Von der Leyen

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen vindt terugkeerhubs echter een uitstekend idee. Begin deze week pleitte ze in een brief voor een gestroomlijnd terugkeerbeleid, zodat „migranten tegen wie in één land een terugkeerbeslissing is genomen, geen misbruik kunnen maken van lekken in het systeem”. In haar  tien actiepunten  liet ze de EU-leiders ook weten dat ze bereid is elementen van het nieuwe Asiel- en Migratiepact, dat medio half 2026 ingaat, te versnellen.

Of dat laatste ook daadwerkelijk gaat gebeuren, is maar zeer de vraag. Brussel mag al blij zijn als zeer gevoelige materie daadwerkelijk in 2026 door alle lidstaten volgens afspraak wordt geïmplementeerd.

Ook over een gestroomlijnd terugkeerbeleid is nog geen akkoord bereikt. De verwachting is dat de lidstaten nog voor het einde van het jaar tot overeenstemming kunnen komen. Maar voor de decembertop van EU-leiders zal nog volop moeten worden onderhandeld om de criticasters over te halen. Mochten de lidstaten tot een akkoord komen, dan is de Commissie vanaf volgend jaar aan zet om daadwerkelijk beleid voor te stellen.

Een harde aanscherping van het Europese asielbeleid laat dus nog even op zich wachten. Maar dezer dagen is in Brussel toch wel een belangrijke wissel omgezet. Fort Europa krijgt steeds meer gestalte.