Donderdag vanaf 13.30 uur vindt er een beladen debat plaats over de mislukte verkenning. VVD’er Annemarie Jorritsma en D66’er Kajsa Ollongren moeten uitleg geven over enkele omstreden aantekeningen op een notitie die per ongeluk is uitgelekt. Gespreksverslagen worden openbaar gemaakt.
Advertentie
Volg het debat hier live.
De redactie beëindigt de verslaggeving van het debat over de mislukte verkenning en gaat daar vrijdagochtend om 06:30u weer mee verder. Tot die tijd kunt u de samenvattingen van het ANP van het debat volgen via Laatste Nieuws.
Baudet (FVD) vraagt aan Ollongren of zij degene was die Rutte donderdagmorgen om 7.30 uur belde. Zij ontkent dat. Daarna doet Baudet een ordevoorstel. Hij wil het debat schorsen om Van Ark en Koolmees naar de Kamer te halen. Hij wil hen vragen of zij het telefoontje hebben gepleegd. Arib staat het ordevoorstel op dit moment niet toe. Zij wil eerst de ex-verkenners hun betogen laten afmaken. Baudet verlaat boos de zaal.
CDA-leider Hoekstra heeft een spervuur van vragen voor ex-verkenner Ollongren. Net als Van der Staaij vindt hij het onbegrijpelijk dat de ex-verkenners met zoveel stelligheid aan de Kamer schreven dat zij met geen van de zeventien fractieleiders over Pieter Omtzigt hadden gesproken. Ollongren herhaalt nog eens dat zij als ex-verkenners te horen kregen dat zij geen toegang meer hadden tot de ambtelijke ondersteuning en dat zij dat ook geaccepteerd hebben.
Ploumen (PvdA) vindt het moeilijk te geloven dat drie mensen een gesprek met elkaar voerden, te weten Ollongren, Jorritsma en Rutte, en dat geen van die drie zich herinnert dat het gesprek over Pieter Omtzigt ging. Terwijl bovendien de ambtenaren die een gespreksverslag schreven dat wél onthielden en noteerden.
Ook begrijpt zij niet dat de brief die Jorritsma en Ollongren aan de Kamer schreven door het bureau van de nieuwe verkenners wel is gecorrigeerd op taalfouten maar dat er geen inhoudelijke check op is gepleegd.
Het bureau van de verkenners heeft wel tikfouten uit de brief van Jorritsma en Ollongren gehaald, maar niet dat het niet klopte over wat ze schreven over Omtzigt, zegt Ollongren. De oud-verkenners Jorritsma en Ollongren stuurden maandag een brief aan de Kamer. Daarin stelden zij dat geen van de fractievoorzitters met hen over Pieter Omtzigt had gesproken. De brief werd verstuurd door het bureau van de verkenners – Jorritsma en Ollongren waren toen geen verkenners meer. De ambtenaren stonden dan ook niet meer tot hun beschikking. Zij haalden, aldus Ollongren, wel tikfouten uit de brief, maar hebben er niet op gewezen dat het niet klopte wat over Omtzigt werd gesteld; in het gesprek met Rutte blijkt de CDA’er wél ter sprake te zijn gekomen.
De ambtelijke staf van de oud-verkenners schreef de vier inmiddels beruchte woorden “positie Omtzigt, functie elders”, zegt Ollongren. De notitie met die woorden kreeg de oud-verkenner donderdagochtend, dezelfde ochtend dat de foto van de aantekeningen gemaakt werd.
De Tweede Kamer moet er nog over stemmen, maar voor een meerderheid van Nederland is het duidelijk: premier Mark Rutte moet aftreden vanwege zijn ‘vergeten’ Omtzigt-gesprek. Dat meldt Hart van Nederland op basis van representatief onderzoek van het Hart van Nederland-panel onder bijna 1400 mensen.
Rutte sprak tegen dat hij of D66-leider Sigrid Kaag in de eerste verkenningsronde de naam van Omtzigt had genoemd. Maar uit het vrijgegeven gespreksverslag blijkt dat hij heeft geopperd om Pieter Omtzigt een ministerpost aan te bieden. PVV-leider Geert Wilders diende een motie van wantrouwen tegen Rutte in. Een grote meerderheid van Nederland steunt die motie, aldus Hart van Nederland: ruim zes op de tien deelnemers (62 procent) aan het onderzoek zien Rutte het liefst aftreden. Van 30 procent hoeft dat niet, zij blijven de premier steunen ondanks dat er in de Kamer grote twijfels zijn over Ruttes verklaring voor zijn ‘vergeten’ Omtzigt-gesprek.
Het pittige debat heeft het vertrouwen in Rutte geen goed gedaan, dat is de duidelijke conclusie uit het onderzoek, stelt Hart van Nederland. Op de vraag of mensen meer of minder vertrouwen donderdag hebben gekregen in de premier, reageerden inmiddels ruim 3000 panelleden. Bijna driekwart van hen (73 procent) zegt minder vertrouwen in Rutte te hebben dan toen ze donderdagochtend wakker werden. Voor een op de vijf ondervraagden is het vertrouwen onveranderd gebleven. Opvallend: 2 procent zegt door het debat juist méér vertrouwen te hebben gekregen.
Ollongren kan zich niet herinneren dat er is gesproken over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt tijdens het gesprek tussen de oud-verkenners met VVD-leider Mark Rutte, zegt zij. Gisteravond werd zij er naar eigen zeggen van op de hoogte gesteld dat dat wel het geval was, aldus Ollongren; donderdagmorgen kreeg zij pas het document waarin te lezen is dat Rutte Omtzigt wél opbracht. Ook toen kwam er nog niet echt een herinnering naar boven. In de eigen aantekeningen van Ollongren stond één woord, aldus de demissionair minister, waaraan ze, terugkijkend, kon relateren dat er toch over de CDA’er gesproken is: stabiliteit. De stabiliteit van het CDA was een aandachtspunt, aldus Ollongren. Over Omtzigt zegt ze: “Het is niet als relevant punt in mijn geheugen gebleven.”
Wie schreef “functie elders”? Dat wordt tot nu toe nog niet duidelijk uit het betoog van oud-verkenner Ollongren. Toen de demissionair minister van BZK na de positieve coronatestuitslag in haar dienstauto stapte, had ze de notitie nog niet gelezen of besproken, zegt ze in de Kamer. Op dat moment, toen ze vertrok van het Binnenhof, werden leesbare aantekeningen van haar vastgelegd door een fotograaf. “Positie Omtzigt, functie elders”, viel onder meer te lezen.
Oud-verkenner Kajsa Ollongren heeft donderdagavond met tranen in haar ogen haar “welgemeende excuses” aangeboden voor de chaos die is ontstaan in de verkenning. Zij legde uit hoe ze na het ontvangen van haar positieve coronatest spullen “letterlijk bij elkaar griste”. “Ik had niet overhaast moeten handelen. Ik oordeel daar zelf niet mild over”, zei Ollongren, die namens D66 ook minister is.
Ze bood nog eens haar excuses aan aan de Tweede Kamer, het CDA, en specifiek het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt.
De oud-verkenner vertelde dat ze “heel erg” schrok van de onverwachte positieve coronatest. Ze heeft ook een auto-immuunziekte.
Advertentie
„Je moet wat met Omtzigt: minister maken.” De donderdag naar buiten gekomen inbreng van VVD-leider Rutte bij de verkenners vormde het kernpunt van een historische politieke dag. Overleeft Rutte?
„Ik zal de motie van wantrouwen tegen premier Rutte steunen”, zegt Sylvana Simons van Bij1. Een samenleving die uitgaat van rechtvaardigheid staat volgens haar haaks op hoe men in politiek Den Haag met elkaar omgaat. Volgens Simons moet er een radicale breuk komen met de status quo, en in het bijzonder met premier Rutte.
„Mijn ouders hebben mij opgevoed met: ”Wat u niet wil dat u geschied, doe dat ook een ander niet””, aldus BBB-lijsttrekker Van der Plas. „Is dit hoe wij hier omgaan met de waarheid? Is het manipuleren van de waarheid onderdeel van het nieuwe normaal? De burger vraagt om de onderste steen boven. Stop met spelletjes spelen.”
Voor oud-verkenners Jorritsma en Ollongren kan er in de toekomst geen politieke functie meer zijn, als het aan Van Der Plas ligt.
50PLUS-lijsttrekker Den Haan betreurt het zeer dat het formatieproces stil is komen te liggen. Volgens haar heeft de Nederlandse burger heeft niet veel vertrouwen gekregen in de Nederlandse politiek. Sprekend voorbeeld daarvan is volgens Den Haan dat Rutte zei dat hij niet over Omtzigt heeft gesproken, terwijl hij dat wel heeft gedaan. De 50PLUS-lijsttrekker merkt op dat het erop lijkt dat niet alleen Rutte heeft gelogen, maar ook de verkenners.
Het enorme tumult over Omtzigt noemde ze weerzinwekkend. „Dit verdient Omtzigt niet.” Ook vindt Den Haan dat er een specifiekere taakopdracht moet komen voor verkenners, evenals voor de toekomstige informateurs. Verkenners moeten in de toekomst niet direct bij de politiek betrokken zijn.
SGP-leider Van der Staaij benoemt in zijn bijdrage dat het een „dringende opgave is om recht te doen aan de positie van het parlement als tegenmacht tegenover de regering.” Het vertrouwen komt volgens hem niet terug door een pittig debat, maar daar begint er wel mee.
Van der Staaij zou graag opheldering willen van de oud-verkenners over de vraag waarom er over Omtzigt gesproken is met VVD-lijsttrekker Rutte. Jorritsma en Ollongren beweerden tot vandaag stellig dat dit niet het geval was.
De gang van zaken is volgens de SGP-leider een stress-test voor de formatie in nieuwe stijl. Bij de aftrap van de formatie in de Rooksalon is tot op heden de wens grootste partij is leidend. „Is het niet beter iemand aan te stellen die het partijpolitieke overstijgt?”, vraagt Van der Staaij zich af. Hij suggereert iemand aan te stellen die verder van de politiek afstaat. „De huidige bewindslieden staan beiden te veel met benen in de politieke modder”, aldus Van der Staaij.
Volgens Eerdmans (JA21) is er “aan het verhaal van Rutte geen touw vast te knopen.” Hij gelooft niet meer dat Rutte, die het vertrouwen wil herstellen, de formatie weer in goede banen wil gaan leiden en het land uit de coronacrisis wil gaan helpen, daarvoor de goede man is. “Met respect voor alle goede contacten die wij in de achterliggende jaren met elkaar hadden.”
Als Segers (CU) aan het woord komt, benoemt hij nog eens dat het er alles van weg heeft dat in het gesprek van Rutte met de verkenners Omtzigt wel degelijk ter sprake is gekomen als een probleem. “Alsof het een hinderlijke bromvlieg is waarvan je je zo snel mogelijk moet ontdoen.” Segers komt terug op de foto van het A-viertje van Ollongren. “Deze foto is als een spiegel waar we met elkaar een tijdje in moeten kijken”, zegt hij tegen de Kamer als geheel. Ook hij pleit voor een nieuwe verkenner met enige afstand tot de macht. “Formatie moet tot zijn saaie essentie worden teruggebracht.” Ook werpt hij de vraag op of “we de koning niet weer een rol moeten geven in de formatie.”
SP-leider Marijnissen herhaalt, als zij haar betoog mag afsteken, nog eens wat zij in interrupties al heeft betoogd. Volgens haar hebben we in deze affaire te maken met “de arrogantie van de macht”, waarmee de Kamer als geheel snel zou moeten afrekenen. Dat vindt ook PvdA-woordvoerder Ploumen, die Rutte verwijt te handelen volgens het motto van zonnekoning Lodewijk XIV, ‘l’etat c’est moi’. Net als Kaag vindt zij dat er één nieuwe verkenner moet komen, een persoon met een zekere afstand tot de macht.
Hierna voeren Klaver (GL), Baudet (FVD) en Ouwehand (PvdD) het woord. Baudet spreek van betonrot in onze bestuurscultuur. Ouwehand vindt dat als de VVD als geheel niet terugkomt op de leugens van Rutte, zij zich sowieso diskwalificeert voor de formatie.
Wilders wil van Hoekstra weten wat hij vindt van de laster- en fluistercampagne die sommige CDA’ers via de Telegraaf tegen Omtzigt voerden. En ook of hijzelf in de ministerraad, op 12 juli 2019, misschien negatieve dingen over Omtzigt heeft gezegd, bijvoorbeeld dat dit Kamerlid “getemperd” moest worden. Hoekstra zegt dat hij dit niet herkent, en zeker ook niet deze term. Ook kan hij niets openbaar maken uit de notulen van de ministerraad.
Volgens PvdD-leider staat politiek Den Haag vandaag „helemaal niet voor aap.” Zij is juist blij dat „zij het misschien op een lelijke manier, eindelijk boven tafel is gekomen hoe het is gegaan met de machtspolitiek in Den Haag. Dit land heeft te maken met een vertrouwenscrisis in de zittende politiek”, aldus Ouwehand. „Minister Hoekstra wijst dat nog onvoldoende af.”
„Ik heb er hele passages aan gewijd dat de verkenning niet over dit soort dingen moet gaan. Alleen Pieter Omtzigt gaat over zijn positie, in samenspraak met mij”, aldus Hoekstra in zijn reactie.
“We staan in Den Haag totaal voor aap”, zegt Hoekstra. “Wat Ollongren per ongeluk liet zien, was kennelijk onderdeel van de taakopvatting. Maar verkenners horen hier niet naar te kijken”, aldus de CDA-leider.
FVD-lijsttrekker Baudet wierp Hoekstra voor de voeten dat geen van de fractievoorzitters hem steunde toen hij de dag na de verkiezingen bezwaar aantekende tegen de benoeming van de oud-verkenners Jorritsma en Ollongren.
Hoekstra: „Als ik erover zou mogen besluiten, zou ik kiezen voor iemand van groot statuur met afstand tot de politiek.” De CDA-lijsttrekker laat weten er niet over te gaan, gezien de VVD en D66 het initiatief hadden in het formatieproces.
BBB-leider Caroline van der Plas wil van Sigrid Kaag (D66) weten of zij Rutte op zijn woord gelooft. “Dat is een hele moeilijke vraag”, antwoordt Kaag. De D66’er wil straks nog meer van Rutte horen.
CDA-leider Wopke Hoekstra vindt dat D66-leider Sigrid Kaag niet moet doen alsof de chaos rond de verkenning haar partij zomaar is “overkomen”. VVD en D66 kozen er immers zelf voor om twee verkenners aan te stellen die dicht bij de partijen stonden. “D66 was een van de architecten van de verkenning”, zegt Hoekstra.
Het CDA is al sinds het begin ontevreden over het verkenningsproces, zo bleek ook uit de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven. Het is bijzonder dat er twee verkenners zijn aangewezen, en Hoekstra vindt het niet goed dat de oud-verkenners en hun opvolgers stuk voor stuk politici zijn “met korte afstand tot de partijen en mogelijk zelf ook ambities”. De twee nieuwe verkenners, Tamara van Ark en Wouter Koolmees, zijn zelfs minister in het demissionair kabinet.
Van Ark en Koolmees volgden Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) op toen bleek dat foto’s van een omstreden memo zichtbaar waren op een ANP-foto. Kaag pleit nu voor één verkenner, met meer afstand tot de politiek. Hoekstra vindt dat “toch een betrekkelijk late bekering” van Kaag. “Een paar uur na het opstappen van de eerste verkenners is toch weer voor deze formule gekozen”, klaagt de christendemocraat.
Mark Rutte kan “in personele zin worden weggestuurd” als demissionair premier van Nederland. “Als de motie wordt aangenomen, dan moet hij worden vervangen. Hij kan niet als Tweede Kamerlid worden weggestuurd”, duidt hoogleraar politieke wetenschap Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam het mogelijke gevolg van een aangenomen motie van wantrouwen tegen Rutte.
Tegen de demissionair premier is donderdagmiddag door Geert Wilders (PVV) een motie van wantrouwen ingediend. Wanneer die motie wordt aangenomen, moet iemand anders de functie van Rutte overnemen, zegt Van der Meer. “Iemand moet het ministerie van Algemene Zaken leiden en iemand moet de ministerraad leiden. Dat kan ook iemand van buitenaf zijn,” zegt de hoogleraar.
Het mogelijk aftreden van de demissionair premier betekent niet dat er nieuwe verkiezingen uitgeschreven hoeven worden, omdat het kabinet al is gevallen. “In Nederland hebben we de laatste vijftig jaar het gebruik dat als het kabinet valt, je nieuwe verkiezingen uitschrijft. Dat is al gebeurd en er is nog geen nieuwe regering geformeerd, dus het is geen noodzaak nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Of daar behoefte aan is, wordt een politiek vraagstuk,” legt Van der Meer uit.
Ook is het volgens de hoogleraar aan de politiek of Rutte later nog welkom is bij nieuwe formatiegesprekken. “Dat heeft weinig met staatsrecht te maken, dat is politiek. De formatie bestaat uit gedragsregels en het hangt af van partijen wat ze wel en niet willen doen. Ze hoeven niet met elkaar te onderhandelen. Er bestaat niet een recht voor de grootste partij voor een plek aan de tafel. Er moet vertrouwen zijn.”
D66-voorvrouw Sigrid Kaag wil dat er een nieuwe verkenner komt, in plaats van de onlangs nieuw aangestelde verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66). Beiden zijn minister in het demissionaire kabinet. Kaag wil een verkenner met “gezag en voldoende afstand tot de politiek”. Alleen zo kan het publiek weer vertrouwen krijgen in “deugdelijke processen” om na verkiezingen tot een nieuwe regeringscoalitie te komen.
GL-leider Klaver stelt vast dat Rutte zich dus wel herinnert met de verkenners over Omtzigt te hebben gesproken, alleen: niet over andere functies voor Omtzigt. Rutte geeft toe dat hij tegenover de NOS ontkend heeft over Omtzigt te hebben gesproken, “maar ik bedoelde natuurlijk over Omtzigt in relatie tot allerlei functies. Ik had het wel over Omtzigt gehad in relatie tot de stabiliteit van het CDA en over het aantal voorkeurstemmen dat hij kreeg.”
Wilders probeert na een paar uur debatteren de balans op te maken: “Merkt u niet”, zegt hij tegen Rutte, “dat u hier helemaal alleen staat? Dat u al uw vrienden bent kwijtgeraakt? En dat het tijdperk-Rutte ten einde is? We zien hier een spartelende Rutte, die naar lucht hapt. Gaat u nu absoluut voor het belang van Nederland, en stap op als premier.”
Rutte zegt dat hij “er zeer naar uit ziet met nieuwe coalitiepartijen dit land te gaan dienen” en vraagt aan alle partijen of hij hen “ooit belazerd heeft”.
Arib schorst de vergadering “om even een telefoontje te plegen.”
Marijnissen legt aan Rutte uit wat volgens haar diens motief zou zijn om CDA-Kamerlid Omtzigt „ergens heen te wieberen.” „Het is een kritisch Kamerlid, waarvan u veel last hebt gehad.”
Rutte blijft onderstrepen dat hij Omtzigt als parlementariër juist zeer waardeerde.
BBB-leider Van der Plas vraagt zich af of het überhaupt is toegestaan om in gesprekken met verkenners over personen te spreken. Rutte: „Volgens mij is dat niet zo strak geprotocolleerd.”
PvdD-woordvoerder Ouwehand gaat er al helemaal vanuit dat Ruttes premierschap snel ten einde gaat komen. Daarnaast vraagt ze zich af of, als de hele VVD-fractie zich achter de verdedigingslinie van Rutte schaart, hoe het straks verder moet met het formatieproces waarin de VVD tot nu toe een belangrijke rol speelt. Hoe kunnen andere partijen de VVD als geheel nog vertrouwen?
Rutte „kan er geen chocola van maken” dat hij CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt genoemd zou hebben als Kamervoorzitter. Volgens Rutte heeft de VVD al het voorzitterschap in de Eerste Kamer en zijn ze daarnaast de grootste partij in de Tweede Kamer. Het zou volgens de premier niet wenselijk zijn als zijn partij „alle baantjes naar zich toe zou trekken in Den Haag.”
Een meerderheid in de Kamer wil dat het debat wordt vervolgd. FVD-lijsttrekker Baudet stelde voor het debat te schorsen totdat verkenners Koolmees en Van Ark aan de Kamer nadere toelichting zouden hebben gegeven over de informele bron van premier Rutte. De Kamer gaat het debat vervolgen, maar vragen de verkenners Koolmees en Van Ark wel om nadere toelichting.
„Er is wel vaker informeel contact geweest in formaties sinds de Tweede Wereldoorlog. Het is mijn taak ervoor te zorgen dat het geen tweede keer gebeurt”, verklaart premier Rutte. De premier heeft naar eigen zeggen weinig voordeel gehad van het informele contact.
Na de heropening van het debat maakt premier Rutte duidelijk dat hij zijn bron niet wil prijsgeven. „Rond half 8 vanmorgen kreeg ik een ongevraagd telefoontje. Iemand had via via vernomen dat ik in mijn gesprek met de verkenners Pieter Omtzigt heb genoemd”, aldus de premier. De naam van de persoon wil Rutte niet prijsgeven.
„Via via hoorde ik vanmorgen om half 8 wat er in de stukken stond.” Dat zegt premier Rutte op een vraag van FVD-voorman Thierry Baudet. Rutte wilde zijn bron niet onthullen, want die moet naar zijn overtuiging vertrouwelijk blijven. Wel wilde hij benadrukken dat zijn bron op geen enkele manier aan het ministerie van Algemene Zaken is gerelateerd.
Een meerderheid in de Tweede Kamer wil eerst opheldering van premier Rutte over zijn bron, alvorens ze het debat vervolgen. „Rutte heeft blijkbaar en andere positie dan wij allemaal. Ik wil niet dat de Kamer dit accepteert”, aldus Baudet. De FVD-lijsttrekker suggereerde dat het onterecht is dat Rutte op een andere manier wordt voorgelicht dan andere Kamerleden, omdat Rutte sinds de verkiezingen gewoon lid is van de Tweede Kamer.
Het debat is voor ten minste een half uur geschorst, tot half vier.
Joost Eerdmans (JA21) wijst op de zinsnede ”Je moet wat met Omtzigt” in het verslag van de verkenners. Volgens hem laat dat duidelijk zien dat Rutte Omtzigt als het spreekwoordelijke ‘probleemgeval’ zag. Nu dat vaststaat, moet Rutte daar volgens Eerdmans alsnog tekst en uitleg over geven. Rutte herhaalt echter dat hij geen herinneringen heeft aan het gesprek.
Sylvana Simons (Bij1) vraagt zich af of Rutte het zelf nog voor mogelijk houdt dat hij het vertrouwen van de Nederlanders kan herwinnen. Rutte benadrukt opnieuw dat het niet zijn „intentie” was om iets verkeerds te zeggen. „Ik leg hier verantwoording af en hoop dat wij nog wel een land hebben waarin je fouten mag maken.”
Volgens Van der Staaij vermijdt Rutte om te zeggen dat hij niet de waarheid heeft gesproken. „Dat is uitermate schadelijk voor het vertrouwen in de kabinetsformatie.” Van der Staaij ziet nog niet een-twee-drie in hoe de verkenning en de formatie, gegeven deze ravage, kunnen worden voortgezet.
D66-leider Kaag zegt tegen Rutte: Hier scheiden onze wegen. Het lijkt erop dat zij daarmee bedoelt dat Rutte niet meer namens haar kan spreken over wat beiden bij de verkenners zouden hebben gezegd. Net als Klaver constateert Kaag bij Rutte een patroon van vergeetachtigheid. „U moet de uitweg van dit hele verloop op uw schouders nemen”, zegt Kaag. Daarmee zegt zij met zoveel woorden dat Rutte in haar ogen dermate beschadigd is geraakt dat het nog te bezien is of hij door kan en het vertrouwen kan herwinnen.
Partij voor de Dieren-fractievoorzitter Ouwehand heeft haar conclusie getrokken: Rutte kan niet verder. Zij wil weten of de VVD-fractie nog achter Rutte staat. Volgens Rutte is dat het geval. Rutte zegt ook dat er geen een-tweetje is tussen hem en de oud-verkenners in de zin dat zij de schuld naar zich toetrekken, zodat hij vrijuit kan gaan.
DENK-leider Azarkan zegt niet te begrijpen waarom Rutte een week nodig had om in te zien dat zijn uitlatingen over zijn gesprek met de verkenners onjuist waren. „De notulisten van dat gesprek werken op uw ministerie, zij hadden u toch meteen kunnen corrigeren?”, aldus Azarkan. Rutte zegt dat hij na 17 maart geen contact meer met de notulisten heeft gehad. „Ze werken nu volledig afgeschermd van mij.”
CDA-leider Hoekstra vraagt zich af waarom Rutte zich nog wel haarfijn weet te herinneren wat hij in hun gezamenlijke gesprek heeft gezegd en niet meer wat hij maandag wisselde bij de verkenners. „Goede vraag”, zegt Rutte. „Maar feit is dat ik daar geen herinnering aan heb.”
Hoekstra herhaalt het „buitengewoon brisant” te vinden dat Ruttes geheugen hem in de steek liet. Rutte pareert weer door te zeggen dat hij echt geen motief had om te liegen: dat Omtzigt minister kon worden had hij al lang besproken met Hoekstra, dus kon hij dat bij de verkenners Jorritsma en Ollongren gewoon herhalen. Hoekstra trekt nog geen conclusies over de positie van Rutte.
GroenLinks-leider Klaver zegt dat het Ruttes schuld is dat de verkenning totaal de vangrails is ingereden. Door zijn toedoen heeft de verkenning een week stil gelegen, omdat iedereen op zoek moest naar de waarheid, aldus Klaver. Rutte verweert zich weer door te zeggen dat het helemaal niet raar is wat hij bij de verkenners over Omtzigt heeft gezegd. Klaver gaat daar niet in mee: hij had Rutte wel willen geloven als die eind vorige week met een correctie was gekomen op zijn eerdere uitspraken. Maar nu dus niet meer. „Iedere keer als u in de problemen komt, laat uw geheugen u in de steek”, aldus Klaver. Hij verwijst naar Ruttes uitlatingen over de dividendbelasting. Rutte heeft volgens Klaver een probleem en hij zal moeten leven met de consequenties daarvan. „Één ding accepteer ik niet en dat zijn leugens”, rondt Klaver dreigend af.
Wilders vraagt Rutte zich te realiseren dat zijn tijd voorbij is. „Heel Nederland ziet wat u bent. Een leugenaar.” Rutte verweert zich door te zeggen dat hij woensdag juist voorstelde om het verslag dat hij met de verkenners voerde openbaar te maken. Dat bewijst volgens hem dat het niet zijn intentie was iets te verbergen.
D66-leider Sigrid Kaag is „geschrokken” van de opmerkingen die VVD-leider Mark Rutte over Pieter Omtzigt (CDA) heeft gemaakt tegenover de oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren. „Dit is niet goed en niet goed is een understatement.”
Rutte opperde in het gesprek met de voormalige verkenners het kritische CDA-lid Omtzigt een ministerspost aan te bieden in een nieuw kabinet. Rutte heeft eerder gezegd Omtzigt niet te hebben genoemd in de gesprekken met de verkenners.
Kaag wilde niet zeggen of ze nog vertrouwen heeft in Rutte.
Rutte denkt dat hij het gesprek dat hij met de verkenners voerde heeft verward met zijn gesprekken met CDA-leider Hoekstra. In die gesprekken sprak hij namelijk wel over Omtzigt, zo zei hij zoëven. De strekking van zijn woorden was dat de VVD zich niet zou verzetten tegen een ministerschap van Hoekstra. SP-leider Marijnissen is furieus. Ze zegt ronduit dat ze Rutte niet gelooft. „U heeft gelogen”, aldus Marijnissen.
Rutte zegt dat hij vorige week niet had moeten zeggen dat er geen debat gevoerd had kunnen worden met de verkenners. Hij biedt daar zijn excuses voor aan. Rutte beaamt ook dat uit het gespreksverslag blijkt dat hij bij de verkenners wel over Omtzigt heeft gesproken. Dat is in tegenspraak met zijn latere uitspraken, maar Rutte zegt dat zijn geheugen hem in de steek liet.
Demissionair premier Rutte is vooralsnog niet van plan zijn functie neer te leggen. Hij zegt in elk geval aan te willen blijven om zich te kunnen verdedigen. De Kamer stuurt aan op een compromis: Wilders mag zijn motie vervroegd indienen, maar de Kamer wil daarna nog wel gewoon met Rutte kunnen debatteren. Dus er wordt niet vervroegd gestemd.
PVV-leider Wilders komt in het vervolgdebat als eerste aan het woord. Hij stelt vast dat Rutte heeft gelogen en geprobeerd heeft Kamerlid Omtzigt onschadelijk te maken. Het zou Rutte volgens Wilders sieren als hij onmiddellijk zou opstappen. Wilders zegt tevreden te zijn met de keus van de Kamer, woensdag, om alle stukken op te vragen. Wilders zegt nu ook te begrijpen waarom Rutte aanvankelijk verklaarde waarom een debat met de verkenners niet mogelijk was: om de waarheid te verdoezelen. Wilders constateert dat ook de oud-verkenners Jorritsma en Ollongren hebben gelogen. Hij vraagt toestemming om al in de eerste helft van het debat een motie van wantrouwen in te mogen dienen.
PVV-leider Geert Wilders vindt dat premier Mark Rutte moet opstappen en dat er nieuwe verkiezingen moeten komen. Volgens Wilders heeft Rutte Nederland „voorgelogen”, door te ontkennen iets gezegd te hebben tijdens de verkenningsgesprekken over de positie van kritisch CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Donderdag stond in vrijgegeven notities dat er wel degelijk met de VVD over Omtzigt is gesproken.
„Je moet wat met Omtzigt: minister maken”, aldus het verslag. Vorige week donderdag viel in een uitgelekte notitie van verkenner Kajsa Ollongren al te lezen dat er over een „functie elders” voor Omtzigt gesproken zou worden.
Rutte werd donderdag opgewacht door een grote groep journalisten, maar wilde voor het debat niks kwijt. Hij zei eerst het gesprek met de Tweede Kamer te willen aangaan.
Oppositiepartijen SP en DENK zijn woest op VVD-leider Mark Rutte, die eerst nog zei dat hij het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt niet heeft benoemd in zijn gesprek met de verkenners, terwijl dat nu wel het geval blijkt.
„Rutte heeft een groot probleem wat mij betreft”, zegt SP-leider Lilian Marijnissen. „Wij vonden al dat Rutte niet geloofwaardig leider kan zijn van dit land, en als je nou nog een week lang het land in zijn greep houdt door leugens te vertellen en eigenlijk er vandaag op moet terugkomen, dan ben je zéker niet meer geloofwaardig”, zegt DENK-voorman Farid Azarkan.
„Het is onbestaanbaar dat de premier heeft staan liegen”, foeterde Marijnissen voorafgaand aan het debat over de geklapte verkenning. In de gespreksverslagen die zijn vrijgegeven, is opgetekend dat Rutte zou hebben gezegd: „Je moet wat met Omtzigt, minister maken.”
Het debat in de Tweede Kamer over de mislukte verkenning van Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren is donderdag voor de derde keer uitgesteld. De planning is nu dat het begint om 13.30 uur.
Het debat zou beginnen om 11.00 en werd vervolgens verplaatst naar 12.00 uur. Daarna was 12.30 uur de aanvangstijd. Daar is nu weer een uur bijgekomen.
De donderdag vrijgegeven documenten van de oud-verkenners melden onder meer dat de VVD-leider Mark Rutte een ministerspost voor CDA-lid Pieter Omtzigt opperde.
CDA-leider Wopke Hoekstra heeft zich tegenover de oud-verkenners zeer terughoudend getoond over deelname in een coalitie. „Het is veel fundamenteler dan ‘geef me tijd’, we moeten echt wel 3x nadenken voordat we überhaupt komen praten”, zou Hoekstra volgens het verslag van de oud-verkenners hebben gezegd. Binnen zijn fractie is ook het „enthousiasme echt niet groot”, en zijn partij kijkt serieus naar de oppositie.
In aantekeningen van verkenner Annemarie Jorritsma staat ook dat een plek in de oppositie voor het CDA „het meest realistische” is. Het is niet bekend of dit Jorritsma’s eigen conclusie is, of de inbreng van Hoekstra zelf.
De gespreksverslagen van de verkenners werden donderdag aan het einde van de ochtend vrijgegeven. Alle partijen hebben hieraan goedkeuring gegeven. Ze hopen zo meer duidelijkheid te krijgen over het gelekte memo van een van de oud-verkenners, minister Kajsa Ollongren (D66).
Ook blijkt dat Hoekstra zich zichtbaar stoorde aan de manier waarop de verkenning is vormgegeven. D66 en VVD wonnen flink bij de verkiezingen, en zijn de twee grootste partijen. Zij stelden twee verkenners aan „kennelijk ook om moverende redenen”, mopperde Hoekstra. De CDA-leider heeft zelf „aarzelingen bij hoe jullie het proces zijn begonnen”, vertelde hij aan Ollongren en oud-verkenner Annemarie Jorritsma (VVD).
Het CDA wil „herbronnen” na het verkiezingsverlies, blijkt uit het verslag. De partij ging van 19 naar „15 schamele zetels”, zoals Hoekstra het zelf omschreef in het verslag. De verkenners hebben aangedrongen, en gevraagd of het CDA, als traditionele bestuurderspartij, niet toch verantwoordelijkheid wil nemen. „Dat speelt pas heel veel stappen verder”, zei hij.
GroenLinks was tijdens de verkenningsgesprekken in de formatie ook bereid om te praten over een coalitie zonder linkse partijen. De partij had eerst willen praten met de VVD, D66 en het CDA en daarna pas met de PvdA, de SP en de Partij voor de Dieren. Dat staat in het openbaar gemaakte verslag van het gesprek.
Vorige week bleek al dat de linkse partijen „elkaar niet echt vasthielden” tijdens de verkenningsgesprekken, zo staat in de uitgelekte notitie van verkenner Kajsa Ollongren. Alleen PvdA-leider Lilianne Ploumen zei tijdens de gesprekken alleen met een andere linkse partij in een kabinet te willen, is te lezen in stukken die donderdag openbaar zijn gemaakt. SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen vond een linkse coalitie met het CDA „een interessante optie”, en noemde een coalitie met VVD-D66-SP en een vierde partij „niet logisch”.
Voorafgaand aan de verkiezingen probeerde Klaver linkse samenwerking wel van de grond te krijgen door onder meer een stembusakkoord, maar dat lukte toen niet. Woensdag benadrukte hij nogmaals dat GroenLinks „een zo links en progressief mogelijke” coalitie wil. In eerder vrijgegeven stukken van de verkenners van woensdag stond onder meer dat GroenLinks graag wilde meeregeren.
VVD-leider Mark Rutte heeft tijdens zijn gesprek met de oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren geopperd om Pieter Omtzigt een ministerpost aan te bieden, mocht het CDA deelnemen aan een nieuw kabinet. Dat staat te lezen in de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven. Rutte merkte ook op dat het „erg ingewikkeld” wordt om zonder de christendemocraten tot een coalitie te komen.
Rutte sprak vorige week nog tegen dat hij of D66-leider Sigrid Kaag in de eerste verkenningsronde de naam van Omtzigt hadden genoemd. „Je moet wat met Omtzigt”, staat desondanks in Ruttes gespreksverslag. Het CDA-Kamerlid staat bekend als een luis in de pels. Niet alleen toen zijn partij van 2012 tot 2017 in de oppositiebankjes zat, maar ook de afgelopen jaren toen het CDA meeregeerde, was hij vaak bijzonder kritisch op het kabinetsbeleid.
Ministers Wouter Koolmees (D66, Sociale Zaken) en Tamara van Ark (VVD, Medische Zorg) laten een deel van hun ministerstaken tijdelijk overnemen, nu ze zijn aangesteld als verkenners. Vanuit die rol voeren ze de eerste gesprekken met partijen over het vormen van een nieuwe regeringscoalitie. De bewindspersonen hebben vaste vervangers in het kabinet, bevestigen woordvoerders van de ministeries.
Koolmees en Van Ark spelen een sleutelrol in de aanpak van de coronacrisis. Koolmees maakt deel uit van de ‘economische driehoek’ en is verantwoordelijk voor de economische steunpakketten. Hij houdt zich nog wel bezig met een van de belangrijkste regelingen, die loonsubsidie voor getroffen bedrijven regelt. Koolmees neemt bovendien sinds januari al de taken waar van Bas van ’t Wout, de voormalige staatssecretaris van Sociale Zaken die Eric Wiebes opvolgde als minister van Economische Zaken.
Coronaminister Hugo de Jonge neemt ministerstaken over van Van Ark „als de situatie er aanleiding voor geeft”, laat een woordvoerder weten. Het gaat dan bijvoorbeeld om het afleggen van werkbezoeken op momenten dat zij als verkenner aan het werk is. Landbouwminister Carola Schouten heeft voor de duur van de verkenning een groot deel van de portefeuille van Koolmees overgenomen. Zo ondertekende zij deze week namens hem antwoorden op Kamervragen.
Het debat donderdag in de Tweede Kamer over de mislukte formatieverkenning door Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) begint om 12.00 uur. Aanvankelijk zou de Kamer al kort na 11.00 uur bijeenkomen om zich over „de ontstane situatie” te buigen. Maar de documenten die aan de huidige verkenners zijn gevraagd, zijn er nog altijd niet.
“Maar of de Kamer nog ontvankelijk is voor hun uitleg is zeer de vraag. Gezien de rumoerige manier waarop het debat woensdag verliep, zal Rutte zijn hart vasthouden.”
De meeste partijleiders hebben niets aangepast aan het verslag van hun eerste gesprek met de oud-verkenners. D66-leider Sigrid Kaag, CDA-leider Wopke Hoekstra, Thierry Baudet van Forum voor Democratie, Jesse Klaver (GroenLinks) en PvdA-voorvrouw Lilianne Ploumen zeggen dat stuk voor stuk nadat ze het gespreksverslag hebben ingezien. De leiders van een aantal andere partijen hebben hun gespreksverslag helemaal niet ingezien.
Volgens Ploumen worden een „getypte samenvatting van de hoofdpunten” én „de geschreven aantekeningen” openbaar gemaakt. Alle verslagen worden in principe publiek gemaakt, omdat het vertrouwen in het verkenningsproces is geschaad na het lekken van de controversiële memo van oud-verkenner Kajsa Ollongren.
Alle zeventien fractievoorzitters in de Tweede Kamer krijgen de gelegenheid om de aantekeningen en concept-verslagen van hun eigen gesprek met de opgestapte verkenners eerst in te zien voordat ze openbaar worden gemaakt. Ze mogen de stukken donderdagochtend lezen en als ze het ermee eens zijn, accorderen voor toezending aan de Tweede Kamer. De nieuwe verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees hebben dat aan de Tweede Kamer laten weten na een verzoek van de Kamer om alle stukken vrij te geven die met de mislukte verkenning te maken hebben.
Lees hier het liveblog over de verkenning van woensdag terug.
Advertentie
