De verkennende fase voorafgaand aan de start van de kabinetsformatie ontspoorde lelijk, nadat Kajsa Ollongren zich liet fotograferen met een vertrouwelijke notitie onder de arm. Woensdag kreeg de Tweede Kamer het stuk in handen, maar over de mysterieuze Omtzigt-zin is nog geen duidelijkheid.
Positie Omtzigt, functie elders. Over één ding zijn alle partijen in de Kamer het roerend eens: dit zinnetje raakt aan de staatsrechtelijke verhouding tussen Kamer en kabinet. En dus dient volledig te worden uitgesloten dat partijen vorige week, terwijl ze begonnen waren te overleggen over de vorming van een nieuw kabinet, en passant even wilden beslissen over de positie van een alom gevreesde en gerespecteerde volksvertegenwoordiger.
Kan na woensdag al worden uitgesloten dat VVD, D66 of welke partij dan ook een dergelijk boosaardig spel hebben gespeeld?
Nee, is het korte antwoord, want aan een inhoudelijk debat kwam de Kamer woensdag amper toe. Een toelichting op de notitie konden Ollongren en Jorritsma zodoende nog niet geven, het wachten is nog altijd op hun bijbehorende verhaal. In de notitie zelf valt Omtzigts naam maar één keer en wel onder het kopje ”Mediabeeld voortgang verkenning”. Daaronder wordt bijgehouden wat kranten schreven over de verkenning. De Volkskrant kwam met een stuk over het CDA. Letterlijk staat er in de notitie: „De krant stelt de vraag `Zal Omtzigt behouden blijven voor het CDA?’” Dat zou zomaar de achtergrond kunnen zijn van het fameuze zinnetje waarover al een week zoveel is te doen, maar zeker is dat nog niet.
Intrigerend in de notitie is de matrix ”Inhoudelijke standpunten op basis van gesprekken en brieven”. Die laat zien uit welke groslijst van partijen de toekomstige coalitie volgens de verkenners moet worden gevormd. Opvallend: genoemd worden uiteraard VVD, D66, CDA, SP, PvdA, GL, PvdD, CU en JA21, maar ook de PVV. Het lijkt erop dat Ollongren en Jorritsma van de belangrijkste partijen toch nog één keer wilden horen of (gedoog)steun van Wilders voor hen echt geen optie was.
Ook de belangrijkste thema’s staan opgesomd: het nationaal post-coronaherstelplan, migratie, de rechtsstaat, racisme, medische ethiek, klimaat, stikstof, economie en Europa. De matrix maakt duidelijk dat de VVD opziet tegen de onderhandelingen met D66 over migratie, klimaat en stikstof. „Spannende onderwerpen”, aldus de notitie.
Tussen D66 en ChristenUnie lijkt de sfeer over medische ethiek al aardig te zijn verziekt. De CU blijft bij het standpunt dat medisch-ethische kwesties een bespreekpunt aan de formatietafel moeten kunnen zijn. D66 pareert aldus de notitie: „We gaan niet nog een keer vier jaar traineren.” Die term roept vragen op. Werd er in Rutte III dan getraineerd? In het Reformatorisch Dagblad toonden partijen zich recent nog content met de manier waarop de in de formatie gemaakte afspraken werden nageleefd.
De manier waarop Ollongren en Jorritsma het CDA taxeerden, heeft iets tweeslachtigs. Er wordt in Hoekstra geïnvesteerd: hij mag zijn voorwaarden en wensen voor coalitiedeelname noemen en zijn voorkeur uitspreken voor de vierde of de vijfde partij. Tegelijkertijd zijn er ook twijfels over de stabiliteit van de CDA-fractie en de partij als geheel.
Afgaande op de notitie is Klaver degene die in de eerste gespreksronde het meeste kleur heeft bekend: GroenLinks wil dolgraag regeren. Vergeleken met 2017 stelt de partij zich aanzienlijk pragmatischer op. Over migratie zei Klaver in de gesprekken dat hij daar een groot punt van kan maken, maar dat niet gaat doen. Het klimaatdebat is volgens hem intussen „minder ingewikkeld” geworden omdat Europa daarin stappen heeft gezet. „Daar zie je kansen voor verbinding tussen partijen, want goed voor verdienvermogen Nederland”, aldus Klaver. De veestapel halveren is voor GroenLinks „geen principekwestie.”
Klavers buigzaamheid kan de formateurs later nog behulpzaam zijn, maar de formatie staat ermee nog lang niet terug op de rails. Eerst zullen Ollongron en Jorritsma aannemelijk moeten maken dat de Omtzigt-zin niet meer was dan een reflectie op een stukje in de Volkskrant. Maar of de Kamer nog ontvankelijk is voor hun uitleg is zeer de vraag. Gezien de rumoerige manier waarop het debat woensdag verliep, zal Rutte zijn hart vasthouden.
