Zoals nu in Nederland de coronamaatregelen worden versoepeld, zo vindt ook in verschillende Oost-Europese landen langzaamaan een verlichting van de overheidsvoorschriften plaats.

Met spanning zijn de afgelopen maanden de statistieken gevolgd. Sommige landen staken met het aantal sterfgevallen met kop en schouders boven andere landen uit. Volgens de cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het aantal coronagevallen in Oost-Europa tot op heden relatief laag. Over het algemeen hebben veel Oost-Europese overheden strikte maatregelen opgelegd aan hun bevolking om een forse uitbraak van het virus te voorkomen. Al met al lijkt hiermee een gevreesde massale uitbraak te zijn uitgebleven, hoewel het nog te vroeg is voor optimisme.

Stigma

Het zijn juist de overheidsmaatregelen tegen corona die de Oost-Europese landen hard hebben getroffen. Oost-Europeanen die in andere delen van Europa werkten, kwamen veelal met lege handen thuis te zitten. Anderen die een laag inkomen hadden, waarvan ze net konden rondkomen, verloren hun werk, tijdelijk of definitief.

De voorschriften hebben de kwetsbaarste groepen het hardst getroffen. Dit geldt met name voor de Roma. Door de maatregelen verslechterde hun toch al achtergestelde situatie verder. Vele wijken waar Roma wonen, werden preventief geïsoleerd, omdat ze een bedreiging voor de samenleving zouden vormen. Dat heeft het stigma rond deze kwetsbare groep versterkt en het sociale isolement waar veel Roma in leven nog vergroot.

Verder hebben Roma vaak onvoldoende toegang tot schoon water, terwijl dat tijdens de coronacrisis juist van essentieel belang is. Ook de slechte kwaliteit van hun huisvesting en de gebrekkige toegang tot de gezondheidszorg spelen hierbij een rol.

Behalve onder de verslechterde levensomstandigheden lijden de Roma dus ook onder negatieve beeldvorming: lokale media beschuldigen hen zelfs van het verspreiden van het virus.

Gelukkig lijkt er op verschillende fronten toenemende aandacht te zijn voor de ernstige achterstelling van Roma en voor de aanpak ervan. Verschillende organisaties hebben oog voor hun eerste levensbehoeften en er wordt voedsel beschikbaar gesteld. Het is daarbij echter van groot belang dat de hulpverleners samen oplossingen zoeken voor de uitsluiting van Roma.

Vrijwilligerswerk

Uiteraard treffen de overheidsmaatregelen ook andere mensen in Oost-Europa flink. Bijvoorbeeld ouderen, die standaard tot de risicogroep behoren en daarom thuisblijven. Sommige gezinnen zagen door quarantaine hun problemen groeien. Denk ook aan uitzichtloosheid als gevolg van minder inkomen, aan (al bestaande) problemen rond alcoholgebruik en huiselijk geweld. Het coronavirus versterkt bestaande problemen.

Ook in deze situaties is het van belang om in de eerste levensbehoeften te voorzien. Tegelijk is er een brede aanpak nodig, zodat mensen perspectief krijgen voor de lange termijn. Dit kan alleen als verschillende hulpinstanties hun krachten weten te bundelen.

Hoewel het virus en de overheidsmaatregelen veel pijn en leed teweeggebracht hebben, gebeuren er in verschillende landen ook heel mooie dingen. Juist nu ontstaan lokale initiatieven die gericht zijn op zorg en aandacht voor kwetsbare mensen. Mensen hebben meer aandacht voor bijvoorbeeld hun oudere buurvrouw en jongeren gebruiken hun tijd voor vrijwilligerswerk. Boeren zijn vaker gemotiveerd om een deel van de oogst te delen en lokale overheden zetten medewerkers in om zieke en eenzame mensen te bezoeken. Deze ontwikkelingen moeten worden vastgehouden en als nieuwe mogelijkheden worden ingezet.

Lokale initiatieven moeten we koesteren. Ze kunnen overheden aansporen om meer oog te hebben voor achtergestelde en kwetsbare groepen mensen, hen te ondersteunen en hen van de eerste levensbehoeften te voorzien. Het is essentieel dat organisaties en beleidsmakers in Nederland en Europa durven te investeren in de veerkracht van gemeenschappen in Oost-Europa. Zo kunnen er daadwerkelijk stappen gezet worden om armoede op een duurzame manier tegen te gaan en om deze gemeenschappen te versterken. Hierdoor zullen de Roma en andere kwetsbare groepen in een volgende crisis hopelijk minder hard getroffen worden.

De auteur is coördinator van het Christelijk Platform Oost-Europa (CPOE).