Prof. dr. Henk Bakker (53) hield vrijdag zijn inaugurele rede als hoogleraar ”geschiedenis, identiteit en theologie van het baptisme” aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zijn leeropdracht is het in kaart brengen van de baptistenidentiteit, in het Engels aangeduid als ”Mapping Baptist Identity”.

Prof. Bakker: „Baptist is een omvattend begrip dat met een grote en kleine letter geschreven kan worden. De grote letter duidt op de brede stroom van vrije geloofsgemeenschappen die de naam ”baptist” voeren. Ze zijn ontstaan in het gebied tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de kerken van de Reformatie. Baptist met een kleine letter duidt op al de gemeenschappen, soms van evangelische of charismatische snit, die geloofsdoop praktiseren en die min of meer onafhankelijk van elkaar bestaan.”

Voor veel baptistengemeenten staat niet meer de doop, maar de kerk als gemeenschap in het middelpunt. In baptistenkring leeft er momenteel discussie over open lidmaatschap, het toelaten van ongedoopten tot leden, en is er bij diverse baptistengemeenten meer respect voor hen die als kind gedoopt zijn. Soms leidt dat zelfs tot het vrijwillig stellen van de geloofsdoop, al roept dat laatste in andere baptistengemeenschappen weer hevig verzet op.

Spanning

De leerstoel kan geen definitieve antwoorden op deze lastige problematiek geven, hoogstens de thematiek belichten vanuit actueel, historisch en theologisch perspectief, aldus prof. Bakker. „Ik kan me voorstellen dat de nieuwe situatie vragen oproept bij hen die zich in het verleden op basis van een bewuste geloofsbelijdenis lieten dopen en nu horen dat het eigenlijk niet nodig was geweest. Terwijl er toen zoveel spanning over bestond.”

Er is, zo bevestigt prof. Bakker, meer toenadering tussen kerken over de doop, resulterend in de dooperkenning vorig jaar door een aantal grote niet-baptistische kerken. Baptisten en doopsgezinden delen niet officieel in de overeenkomst. Baptisten niet omdat zij geen overkoepelend synode hebben die namens de zelfstandige gemeenten beslissen, doopsgezinden niet omdat zij moeite hebben met de in de overeenkomst uitgesproken onherhaalbaarheid van de doop.

Prof. Bakker doceert aan de faculteit godgeleerdheid waar verschillende leerstoelen van bijzondere hoogleraren zijn ondergebracht die verwant zijn aan die van het baptisme, zoals de doopsgezinden en de pinksterkerken. De nieuwe hoogleraar zal een breed spectrum van baptistenstudenten aantrekken in alle fases van hun opleiding, van bachelor- tot doctoraatsstudenten, met instromers uit hboinstellingen en uit het buitenland. „Dat vraagt de kunst om maatwerk te leveren.”

Veel instellingen

In Amsterdam komen steeds meer baptistenopleidingen en baptistenkantoren. Binnen enkele jaren zal in Amsterdam-West in een kerkgebouw het huidige baptistenseminarium en het kantoor van de Unie van Baptistengemeenten worden ondergebracht, alsmede de Europese baptistenopleiding uit Praag (het International Baptist Theological Seminary) en het kantoor van de European Baptist Federation. De komst van die instellingen biedt mogelijkheden voor de opleiding aan de VU om locaties en faciliteiten met meerdere partners te delen.

Prof. Bakker ziet er naar uit om de identiteit van de baptistengemeenten de kleuring te geven zoals die gevonden wordt. Wat dat betreft voelt hij zich prima thuis aan de Vrije Universiteit waar een klimaat is om elkaars identiteit te respecteren. „Je mag jezelf zijn, want samen leergemeenschap zijn hoeft geen feest van herkenning te zijn. Het is niet zo dat de faculteit een optelsom is van alle mogelijke opleidingen die bij elkaar geveegd worden, maar het geheel is duidelijk meer dan de som van de delen.”

Voor prof. Bakker is het de uitdaging voor de toekomst om de contouren van de identiteit van baptisten breed in kaart te brengen. „Het is een uitdaging die niet gemakkelijk is, met name op het punt van de doop. Maar het is nodig om te laten zien waar je voor staat, wat de ”essentials” zijn, met andere woorden wat heilsnoodzakelijk is. De kwestie van de doop behoort daar niet toe, al blijft dat een van de meest ingewikkelde onderwerpen”, aldus Bakker

De baptistentraditie heeft altijd een zekere veelkleurigheid gehad, aldus prof. Bakker. „Zij heeft qua oorsprong een calvinistische spits vanwege haar afkomst uit het puritanisme. Anderzijds is er ook een sterke doperse trek met accent op het leven, de ethiek en de eigen keuzes. Het evangelicale gedachtegoed heeft van deze traditie duidelijk gebruik gemaakt.”

Calvinisten

Maar calvinistische elementen blijven bepalend in menig baptistengemeente, stelt Bakker. „Wat dat betreft juich ik toe dat er Sola-5 baptisten zijn die de calvinistische leerstellingen verwoorden. Zij stellen terechte vragen aan baptisten, maar ook de doopsgezinden doen dit, evenals de hersteld hervormden. De leerstoel is een antenne voor al deze vragen, niet zozeer om de antwoorden te geven, maar om de vragen goed in kaart te brengen, evenals het spectrum aan identiteit”, zegt de Amsterdamse hoogleraar.