Het is woensdag tachtig jaar geleden dat Dietrich Bonhoeffer op 39-jarige leeftijd om het leven kwam. Hij werd opgehangen bij een executie van „samenzweerders”, in opdracht van Adolf Hitler. Aanleiding was de verzetsgroep die in 1943 een mislukte aanslag op Hitler pleegde. Bonhoeffer was er lid van.

Na zijn dood werden Bonhoeffers persoon en gedachtegoed al snel geliefde discussieonderwerpen. Het debat erover begon al in de jaren zestig en zeventig met een discussie over zijn theologie. Inmiddels buigen de Bonhoefferliefhebbers zich over zijn politieke opvattingen.

Kitsch

„Dit is zó niet Bonhoeffer!” Dat zegt de Duitse predikant Axel Wicke in Trouw over de film ”Bonhoeffer”, die vrijdag op het christelijke filmfestival Reflect in première ging. De nazaten van de Duitse theoloog bestempelen de film als „abominabel” en „erbarmelijke kitsch”.

De familie Bonhoeffer, bij monde van 86 achterneven en -nichten, tekende in oktober vorig jaar in een brief al aan dat ze van mening is dat „christelijke nationalisten Bonhoeffers naam gebruiken om antidemocratische en xenofobe ideeën te rechtvaardigen”. Hun oudoom was in plaats daarvan een vredelievende persoonlijkheid, die niets had met rechtse of gewelddadige bewegingen, schreven ze.

Aanleiding voor die brief is onder andere de sympathie van de Amerikaanse Eric Mataxas, biograaf van Bonhoeffer, voor president Donald Trump. Metaxas zou Bonhoeffer gebruiken om geweld te legitimeren. In zijn biografie heeft Metaxas de Duitse theoloog gekidnapt en gebruikt voor zijn eigen idealen, stelt familie Bonhoeffer. De film, die eind vorig jaar al in de Verenigde Staten te zien was, zou gebaseerd zijn op deze biografie.

Petitie

Ook 59 Duitse en Amerikaanse theologen maakten in een open brief duidelijk dat Amerikaanse nationalisten volgens hen Bonhoeffers leven en werk misbruikten om politiek geweld te legitimeren. Zij startten eveneens een petitie, die inmiddels meer dan 4000 keer ondertekend is.

In tegenstelling tot het beeld dat de film en biografie vertonen, zou Bonhoeffer juist voorstander geweest zijn van ruimdenkendheid, inclusie en vrijheid, aldus de nazaten en theologen.

De weergave van de theoloog als moderne, inclusieve apologeet, is echter net zo onterecht en misleidend, stelt historicus en opiniemaker Bart Jan Spruyt op CNE.news. „Als conservatief en monarchist was Bonhoeffer politiek nogal rechts.”

Ook Spruyt plaatst echter een kanttekening bij de film. Bonhoeffer wordt er volgens hem in getekend als een „held die, geleid door een sterk moreel kompas, zich uitsprak tegen het kwaad en daarbij bereid was vuile handen te krijgen”. Daarmee verdwijnt de aarzelende kant van de theoloog, die „er nooit volledig van overtuigd was of hij de juiste keuze had gemaakt door betrokken te zijn bij de plannen om Hitler te doden”, aldus Spruyt.