Zo gaat dat met boeken: je hoort er wat over, denkt er iets van te vinden, maar pas als je gaat zitten en de zinnen een voor een leest, maak je echt kennis met het verhaal. Zo was dat met het boek ”En eeuwig zingen de bossen” van Trygve Gulbranssen, dat iemand me jaren geleden al aanraadde. Alleen, het was zo’n dik, oud, beetje stoffig boek, keer drie zelfs, want een trilogie, en er leek nooit genoeg tijd te zijn voor een eerlijke kennismaking. Maar nu is het opnieuw uitgegeven door uitgeverij Karmijn, de tekst is weer woord voor woord vertaald uit het Noors. Die investering in zo’n oud verhaal –het verscheen voor het eerst in 1933– heeft vast een goede reden. Het boek is destijds vertaald in 32 talen en er zijn wereldwijd meer dan 12 miljoen exemplaren van verkocht. Het maakte me nieuwsgierig.

Ook was ik benieuwd naar de hedendaagse bestseller ”Intermezzo” van Sally Rooney. Britse boekhandels gingen, toen het boek uitkwam in september, direct na middernacht open om de nieuwe titel van Rooney te kunnen verkopen, zoals ooit bij Harry Potter-boeken. Vijf dagen na de verschijning waren er in Ierland al bijna 12.000 exemplaren verkocht, meldde The Irish Times. Vooral twintigers en dertigers schijnen enthousiast te zijn over het werk van Rooney. De Nederlandse vertaling stond negentien weken in de Bestseller 60 en is intussen toe aan de zevende druk.

Begin januari liep ik door Deventer, waar een enorme kartonnen cover van ”Intermezzo” in de etalage van een boekhandel stond. Ik was net in dat boek begonnen en de mistige straten van de oude stad aan de IJssel deden me denken aan Dublin, waar ik nog nooit ben geweest, vanwege Rooneys verhaal over de knappe advocaat Peter Koubek. Hij gaat te voet door Dublin, van advocatenkantoor en rechtbank naar de universiteit, waar zijn ex-vriendin werkt, en naar het kraakpand waar zijn andere geliefde woont. „Ja, waar gaat ”Intermezzo” over? Over de moderne mens, alleen in een stad – denk ik”, hoorde ik mezelf zeggen tegen een reisgenoot, waarna ik direct wist dat dit te pover was.

Het is nog basaler: het boek gaat over mensen en al die drijfveren onder de oppervlakte, de goede en de slechte. Net als dat beroemde boek van Gulbranssen. Het zijn allebei universele verhalen die zich overal ter wereld telkens weer kunnen afspelen. Herkenbaar en spannend dus.

Verborgen bedoelingen

”Intermezzo” beschrijft minutieus allerlei relaties, gaat over verborgen bedoelingen die mensen zelf niet eens doorgronden, over tekortschieten ten opzichte van de ander, over liefde die nooit in een hokje past. Over rouw: een vader is overleden. Hoe zwaar dat weegt, wordt gaandeweg duidelijker.

Ook Peters jongere broer Ivan rouwt, het schaakgenie met zijn tweedehandspak. Hij oogt zo onhandig, sociaal gezien heel anders dan zijn broer, maar zijn geest blijkt scherp, oorspronkelijk, grappig. Dat merkt Margaret, de vrouw die op zijn pad komt. Ivan is, kortom, een mens – net als zijn broer. Wat een gelaagdheid schuilt er in mensen, en wat een kloof kan er zijn tussen hoe je je presenteert en wat je vanbinnen voelt. Dat wordt scherp duidelijk in dit verhaal.

In ”Intermezzo” wordt de Naam van God veelvuldig ijdel gebruikt en komen behoorlijk expliciete seksscènes voor. In ”En eeuwig zingen de bossen”, deel 1 van het grootse verhaal over de familie Bjørndal in de bossen van Noorwegen, is dat niet zo. De boeken lijken wat dat betreft totaal niet op elkaar, behalve dan als het gaat over de gelaagdheid van rouw, het wonder van liefde, en beide auteurs hebben een vastberaden, eigenzinnige, sobere stijl. Sober ja, maar intussen schrijven ze trefzeker dikke boeken – over oerthema’s.

Zwarte paarden

Het verhaal van Gulbranssen speelt zich af rond de 18e eeuw, zo blijkt pas aan het eind van het boek, waar terloops de Franse Revolutie wordt genoemd. Terwijl er van alles gebeurt in de wereld heeft de familie Bjørndal de handen vol aan het runnen van een grote boerderij, het werk in de bossen, zakendoen en geld beleggen. De mannen van Bjørndal galopperen op wilde, zwarte paarden door het nabije dorp op de vlakte. Ze groeten niemand, want er is sprake van een vete.

De mannen van Bjørndal galopperen op wilde, zwarte paarden door het nabije dorp op de vlakte

De spanning rond die vete is er direct in hoofdstuk 1 al, als er een gevaarlijke beer op de vlakte tekeergaat – en wie anders kan helpen dan boer Torgeir Bjørndal uit het noorden?

De schrijfstijl is zakelijk, onderkoeld zelfs, soms moet je twee keer kijken of er echt staat wat er staat. Een zoon van Torgeir, Tore, de broer van Dag, reist bijvoorbeeld met vrouw en kind per slee over een bevroren meer. „Maar het voorjaar zat al in de lucht en onder het ijs begon het water zich te roeren. Toen het paard die avond dezelfde weg terug nam, brak het ijs. Het paard en de slee met iedereen erin zakten erdoor.” Het drama krijgt één alinea, die eindigt met „Dat was alles”, en pas later wordt duidelijk hoezeer dit Dag heeft aangegrepen. Hoezeer hij rouwt. En hoe die rouw later terugkomt bij nieuwe verliezen. Ook in dit boek houdt de oude Dag van twee vrouwen, op verschillende manieren.

Er wordt veel gezwegen en verzwegen, en in de bossen leven wonderlijke volkjes, zoals kabouters.

Er wordt veel gezwegen en verzwegen, en in de bossen leven wonderlijke volkjes

Bij de zakelijke stijl hoort een fijne humor. Als kapitein Klinge van Dag de uitnodiging krijgt om de Kerst op de boerderij van Bjørndal door te brengen –terwijl Klinge financieel aan de grond zit en zich schaamt en het warme welkom dus een uitkomst is– staat er dit: „Dat leek de kapitein wel wat, het was wellicht mogelijk. Ja, nu hij er eens over nadacht, stond eigenlijk niets hem in de weg, absoluut niets.”

Er zitten ook diepe beschouwingen en wijsheden in, via zo’n gedachte van Dag als: „Wie eenmaal eenzaam is, blijft het vaak lang.”

Ontzag

Maar het allermooist is de rol van barmhartigheid in dit boek („Ze had het gefluisterd, maar het was van zichzelf een luid woord, het galmde na”) en het ontzag dat er dwars door alle vragen heen is voor God, voor recht en voor genade.

In ”Intermezzo” spreken de broers ook over Hem, bijna aan het eind van het verhaal. Ivan vraagt Peter of hij in God gelooft. Peter zegt: „O, dat weet ik eigenlijk niet. Laten we zeggen dat ik probeer te geloven.” Waarop Ivan antwoordt: „Ik ook. Ik probeer het. Het lukt niet altijd, maar ik doe mijn best.” Dat is op die plek en in dat boek ontroerend.

Nu hoop ik twee dingen. Het eerste is dat deel 2 en 3 van de Bjørndal-trilogie snel volgen in een hedendaagse vertaling.  Het tweede: dat Sally Rooney het werk van Gulbranssen ontdekt en denkt: „Hé, zo kan het ook. Dat kan ik ook, zonder krachttermen, nog krachtiger – in mijn volgende boek.” Tot die tijd durf ik de oude bestseller over de Noorse bossen wel cadeau te geven en de nieuwe over Dublin niet.

En eeuwig zingen de bossen, Trygve Gulbranssen; uitg. Karmijn; 320 blz.; € 27,99
Intermezzo, Sally Rooney; uitg. Ambo|Anthos; 430 blz.; € 24,99