Stel je voor: je bent de penningmeester van de vereniging van modelspoorbouwers Het locomotiefje. Een leuke club met zo’n twintig leden, die elk jaar trouw 25 euro contributie betalen, waarvan ze een jaarlijks uitje bekostigen.

Daar is dus zo’n 500 euro voor beschikbaar, zou iemand argeloos kunnen denken. Nee, dus. De vereniging heeft namelijk een eigen bankrekening en die kost geld. Relatief veel geld, want het bedrag dat de bank jaarlijks inhoudt, kan zomaar op meer dan 300 euro uitkomen. Of het gezellige uitstapje kan doorgaan is dus maar sterk de vraag.

Verdubbeld

In de afgelopen vijf jaar zijn de gemiddelde kosten van een betaalrekening bij banken als de ING en ABN-AMRO meer dan verdubbeld, berekende de Consumentenbond medio vorig jaar. Dit geldt zowel voor bedrijven, verenigingen en stichtingen als voor particulieren.

Belangrijkste reden volgens de banken: de hoge kosten die ze moeten maken om het witwassen van crimineel geld te bestrijden. En daar hebben ze een punt. Het handhaven van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) vergt nogal wat van ze.

In totaal hebben de Nederlandse banken meer dan 13.000 mensen in dienst om de door de overheid verplichte controles op verdachte geldstromen uit te voeren. De sector schat dat dit minstens 1,4 miljard euro per jaar kost. Het werk verloopt niet bepaald efficiënt. Banken hebben geen opsporingsbevoegdheden en mogen onderling nauwelijks samenwerken, omdat de Europese privacywetgeving dat niet toelaat.

De Nederlandse banken hebben meer dan 13.000 mensen in dienst om de verplichte controles uit te voeren

De strijd tegen witwassen kost niet alleen veel geld, hij levert ook hinder op. Talloze bedrijven en instellingen, waaronder nogal wat goede doelen, hebben regelmatig last van de controles. Dat is zeker het geval als ze transacties doen naar het buitenland. Zo kan een stichting die hulp verleent bij een ramp in Afrika of Azië vrijwel altijd rekenen op vragen en informatieverzoeken van de huisbankier.

Geblokkeerd

Soms blokkeren banken zelfs ten onrechte bankrekeningen. Ook zijn er goedwillende organisaties die bij geen enkele bank terechtkunnen, omdat hun activiteiten verdacht zouden zijn.

De prijs van de aanpak van criminele banktransacties is dus heel hoog. Is dat terecht? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moet er naar de opbrengsten van de geldverslindende controles worden gekeken. En dan valt op dat de resultaten van het werk van zo veel duizenden ijverige bankmedewerkers nogal tegenvalt.

Pakkans

Volgens de financiële inlichtingendienst FIU is minder dan 10 procent van de transacties die de banken als verdacht beschouwen werkelijk dubieus. En die bankoverschrijvingen waren voor een zeer groot deel al in beeld bij de politie en justitie.

Lees ook

Bank merkt criminele geldstromen vaak niet op

Het gaat daarbij nog steeds om duizenden gevallen, maar wie denkt dat de rechtbanken overuren draaien vanwege de veroordelingen van witwassende criminelen, vergist zich. Per jaar worden er niet meer dan 200 tot 300 strafrechtelijke onderzoeken naar witwassen opgestart, die in de meeste gevallen niet leiden tot een veroordeling. In 2020 heeft een journalist van De Groene Amsterdammer uitgerekend dat de pakkans voor witwassen 0,083 procent is, en het valt te vrezen dat dit percentage sindsdien niet of nauwelijks is gestegen.

Minister

Meer dan in het verleden trekken de problemen door de controles op witwassen de aandacht van de politiek. Vorige week liet minister Eelco Heinen (Economische Zaken) weten dat de aanpak anders moet. Hij geeft aan dat banken meer moeten samenwerken. Hij weet dat dit botst met de Europese privacyregels, maar daarvoor zoekt hij een oplossing.

Er zijn echter meer mogelijkheden. Zo zouden banken bedrijven en stichtingen vrij kunnen stellen van controles als er weinig geld van en naar hun rekeningen gaat. Neem Het locomotiefje. Het is volstrekt zinloos om de geldstromen van een dergelijke vereniging onder de loep te nemen. Ook zouden controleurs vaker met steekproeven kunnen werken. Een andere optie is om overheidsdiensten makkelijker toegang te geven tot banksystemen. Zij hebben veel meer bevoegdheden als er gegronde verdenkingen van witwassen of het financieren van terrorisme zijn.