De complete academische wereld, de Eerste en de Tweede Kamer, de ziekenhuizen en een groot deel van het bedrijfsleven. Allemaal zijn ze korte of langere tijd geleden naar de cloud-omgeving van het Amerikaanse Microsoft gegaan.

„We leven nu in de wetenschap dat de Amerikanen met een druk op de knop ons werk kunnen lamleggen als we iets zeggen wat ze niet bevalt”, waarschuwt technologie-expert Bert Hubert. „Bij de overgang naar de Microsoft-cloud in september 2023 heeft de Tweede Kamer ook nog eens het hele archief van de twintig jaar ervoor meegestuurd. Dat zit vol interessante dingen. In de inlichtingenwereld weten ze daar wel raad mee”, aldus Hubert, voormalig toezichthouder bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD).

Het risico dat Nederland loopt is enorm. „Stel je voor dat de Chinezen de Amerikaanse cloud aanvallen, en dat de zaak uitvalt. Wie denk je dat Amerika als eerste gaat helpen? Wij mogen achteraan aansluiten.”

Hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen dat we ons lot in de handen van Amerikaanse bedrijven als Microsoft hebben gelegd, is simpel te verklaren, zegt Hubert. „Twintig tot dertig jaar lang hebben we exclusief bij Microsoft producten gekocht en onze kantooromgevingen daarop afgestemd. Toen Microsoft meer dan vijf jaar geleden zei dat alles bij het bedrijf volledig in de cloudomgeving gezet zou worden, omdat het beter zou werken, zijn we niet vertrokken. Er is altijd gezegd of gedacht dat ze in Amerika immers geen rare dingen doen. Naïviteit en onwetendheid noem ik dat. In de top van de Nederlandse overheid zit al jaren niemand die iets met computers heeft.”

Schadelijke acties door de Amerikaanse regering zoals het lamleggen van onze samenleving zullen de VS toch ook zelf schade berokkenen? „Prima als men dat gelooft”, zegt Hubert, „maar zeg dat dan. Meestal hoor je van beleidsmakers een wollig verhaal dat we goede afspraken hebben met de Amerikanen en dat angst voor misstanden ongegrond is. Wees er dan helder over en zeg klip-en-klaar: Ik vertrouw Trump volledig.”

Europese privacyregels beschermen ons evenmin. „Servers van Microsoft staan uiteraard ook in de Europese Unie. Daarvoor geldt weliswaar het Europees recht. Toen ze in de Verenigde Staten wetgeving aannamen over het mogen afluisteren, werd er echter voor de EU geen uitzondering gemaakt.”

Steunkousen

Om die reden mag een privacyfunctionaris van een Nederlands ziekenhuis dan geruststellend zeggen dat het lezen van data door de Amerikanen op de Microsoftservers in de EU illegaal is, volgens Amerikaans recht is dat niet zo. Hubert: „Het kan natuurlijk zo zijn dat het je niet interesseert dat de Amerikanen weten dat je vader steunkousen draagt. Ernstiger is het dat ze ook in documenten van de Tweede Kamer of op ministeries kunnen meelezen. Als het ministerie van Financiën een gevoelige boodschap wil sturen aan De Nederlandsche Bank, moet het dat met de typemachine doen. Zelfs een printopdracht loopt via de Microsoftcloud.”

We zitten in een chantabele positie, waarschuwt Hubert. „Daardoor kunnen we ons niet al te stellig opstellen tegenover Trump. Zo zei Mark Rutte recent aardige dingen over de Amerikaanse president en sommeerde hij nota bene Zelensky om het na de ruzie in het Witte Huis bij te leggen met Trump.”

De wetenschap dat meegelezen kan worden met notulen van vergaderingen, leidt er bij politici en ambtenaren toe dat ze voorzichtig zijn met wat ze zeggen, ook intern. „Vergelijk het met de directie die standaard bij overleggen van de ondernemingsraad zou komen zitten. Vrijuit praten is dan lastig.”

Hubert vindt de huiver voor wat de Amerikanen uitspoken niet overdreven. „We zien hoe close Trump en Poetin nu zijn. De aloude opvatting dat we veilig zijn voor de Russen en de Noord-Koreanen als we met Amerika in zee gaan, is achterhaald. Als Noord-Korea een hack plaatst op de servers van Microsoft, zijn we de pisang. De Chinezen hebben ooit de e-mailservers van de Amerikaanse overheid gehackt. Op het ministerie van Buitenlandse Zaken roken ze onraad en sloegen nota bene zelf alarm. Bij Microsoft bleef het gek genoeg stil. Als ik geld wegzet bij een bank, vertrouw ik erop dat zij het goed bewaken. Het is best vreemd dat Microsoft het overliet aan de gebruikers zelf, dat verwacht je niet.”

Hubert staat niet alleen in zijn waarschuwingen. Hij weet zich gesteund door een rapport van de Algemene Rekenkamer van begin dit jaar. Daarin staat te lezen dat de Rijksoverheid ondoordacht in de cloud is gaan werken en dat ze de risico’s onderschat. De dienstverlening aan burgers en bedrijven loopt daardoor te veel risico. De mogelijke schade kan onze maatschappij ontwrichten.

„Tot nu toe zie ik in politiek Den Haag weinig urgentiegevoel”, zegt Hubert. „Terwijl Microsoft heeft aangekondigd op 14 oktober van dit jaar de stekker uit fysieke mailservers te trekken en het mailverkeer ook volledig via de cloud te laten verlopen. Voor die tijd moet je als overheid beslissen of je meegaat, of dat je zelf iets wilt regelen.”

Datakolonie

Kan dat überhaupt? „Jazeker”, zegt de techspecialist. „Er is echter veel koudwatervrees op dat gebied. We zijn al decennialang gewend aan Microsoftdiensten als Outlook en Word. Er zijn andere tekstverwerkers en mailprogramma’s, maar dat zal wennen zijn. We zouden moeten accepteren dat alles misschien eerst even wat stroever loopt dan anders. De vraag is of we bereid zijn te wennen aan andere software. Of leggen we ons erbij neer dat we een datakolonie van Amerika zijn geworden? Het lijkt erop dat de overheid en het bedrijfsleven voor de laatste optie gaan.”

Terwijl het anders kan, verzekert Hubert. „Ik pleit voor een cloud Kootwijk. Nederland was tot de komst van Radio Kootwijk voor berichtenverkeer met overzeese gebieden afhankelijk van derde partijen in andere landen. Communicatie met Indonesië was belangrijk en daarom begon ons land in 1918 met de bouw van Radio Kootwijk. Een reusachtige klus, waarvoor zelfs een treinverbinding en de bouw van een dorp nodig was. De overheid pakte de regie. Zo’n project zouden we nu opnieuw kunnen doen. We moeten onze eigen communicatiemogelijkheden opzetten, zodat we onafhankelijk worden van buitenlandse partijen. Heel lastig is het niet. Het kan gewoon en financieel is het te overzien.”

Westland

VVD-Europarlementariër en cyberexpert Bart Groothuis ziet zo’n cloud Kootwijk wel zitten. „We moeten nu in actie komen. Laten we beginnen met de meest gevoelige categorieën data zoals patiëntgegevens, medische data en burgerservicenummers die bij Nederlandse gemeenten gekoppeld zijn aan allerlei andere data. Het is tijd dat Europa de afhankelijkheid van Amerikaanse IT-diensten afbouwt. Het kan niet zo zijn dat Trump dreigt uit de NAVO te stappen als Europa strengere wetgeving rond sociale media wil.

Of dat de Amerikaanse president het werk voor het internationale strafhof onmogelijk maakt door bewijsmateriaal van verdachten dat in de cloud bij Microsoft staat onbereikbaar te maken.”

Die chantage kan ver gaan, waarschuwt Groothuis. „Stel dat Trump vindt dat we in Nederland zulke goede telers in het Westland hebben en dat hij ze naar Amerika wil halen. Bij weigering kan bij de gemeente Westland alles op zwart gaan, waardoor ambtenaren niet kunnen werken. Dat klinkt misschien gek, maar het zijn scenario’s waarover je voorheen niet nadacht, omdat Amerika onze bondgenoot was.”

Net als Hubert denkt ook Groothuis dat cloud Kootwijk niet onhaalbaar is. „We kunnen het wel, het gaat erom of de wil er ook is en dat we het op grote schaal doen. Nederlandse en Europese bedrijven die de handschoen oppakken, kunnen ook markten in andere landen bedienen. Denk aan Canada en Mexico, die bedreigd worden door importtarieven en hun afhankelijkheid van Amerika op het gebied van IT-diensten misschien ook wel willen afbouwen.”