Hoe moeten we Trumps uitspraken over een hogere NAVO-norm opvatten?

Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael: „Trump zet hoog in met als doel de NAVO-norm op te krikken naar een hoger niveau. Overigens is zijn voorgestelde norm van 5 procent volstrekt onhaalbaar. Ook de Verenigde Staten voldoen er met hun 3,4 procent niet aan. Trump kijkt bovendien puur naar de centen, terwijl aan de outputkant –het tekort aan productiecapaciteit en manschappen– het échte probleem zit.”

„In een overlevingsoorlog zouden de Europese defensiebudgetten zo naar 10 procent van het bnp kunnen stijgen” - Tim Sweijs, hoofdonderzoeker bij het HCSS

Tim Sweijs, hoofdonderzoeker bij het Haags Centrum voor Strategische Studies: „Trump zet grote druk op bondgenoten door hard positie in te nemen en van daaruit te onderhandelen. Hij geeft een duidelijk signaal aan bondgenoten dat zij meer aan hun defensie moet uitgeven. Ik zeg er wel bij: dit is het begin van onderhandelingen, niet het einde.

Laten we tegelijkertijd niet vergeten dat Amerikaanse presidenten, van Bill Clinton (1993-2001) tot Barack Obama (2009-2017), allemaal hebben geprobeerd de defensie-uitgaven in Europa omhoog te krijgen. Pas toen de veiligheidssituatie verslechterde doordat Rusland in 2014 de Krim bezette, China steeds assertiever werd en Trump flink druk op Europa zette, schroefden Europese landen hun defensiebudgetten omhoog. Sinds de Russische invasie in 2022 in Oekraïne zijn die bedragen verder gestegen.”

Zullen andere NAVO-landen bereid zijn om in Trumps eisen mee te gaan?

Zandee: „Oost-Europese landen, die boven de 3 procent zitten, zullen in de onderhandelingen richting de Amerikaanse positie gaan. Voor West- en Noord-Europese landen –die net de 2 procentnorm halen– zal een verhoging naar 3 procent een behoorlijke uitdaging worden. Die zullen alleen daarin meegaan als een realistisch jaar wordt afgesproken om de nieuwe norm te halen: 2032 of 2034. En dan zijn er de onderbetalers: Zuid-Europese landen, Canada en kleinere landen. België heeft bijvoorbeeld gezegd de 2 procentnorm pas in 2035 te zullen halen.”

Sweijs: „Zolang er geen oorlog is met Rusland, zullen Europese landen niet naar 5 procent gaan. Wel vormen Trumps uitspraken aanzet tot een nieuwe discussie om de defensiebudgetten op te schroeven naar 3 procent. Dit alles onder voorbehoud dat er geen conventionele oorlog uitbreekt tussen Rusland en de NAVO. Mocht er een conflict uitbreken, dan breekt nood wet. Stel dat volgende week één van de Baltische staten of zelfs de haven van Rotterdam worden aangevallen. Dan schakelen we over naar een oorlogseconomie en dan is er ineens heel veel mogelijk. In een overlevingsoorlog zouden de defensiebudgetten zo naar 10 procent van het bnp kunnen stijgen.”

Is er in Nederland genoeg politiek draagvlak en urgentiebesef om toe te werken naar een hogere NAVO-norm?

Zandee: „Een Kamermeerderheid is voor het wettelijk vastleggen van de 2 procentnorm. Maar daarmee zijn we er niet. Gebaseerd op die 2 procentnorm blijven er gaten over in de defensieve capaciteiten van de NAVO op het gebied van langeafstandsraketten, luchtverdediging, munitie en manschappen. Mijn inschatting is dat als andere bondgenoten instemmen met een hogere NAVO-norm, ook Nederland voor de bijl gaat. In de politiek is er veel draagvlak voor meer geld naar defensie, afgezien van partijen als de SP en de Partij voor de Dieren.”

„Voor een 5 procentnorm zouden we terug moeten naar de dienstplicht” - Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael

Sweijs: „Ik zie een Nederland dat wakker is uit een winterslaap. Sinds 2022 ziet men in dat de wereld onveilig is en is er behoefte aan een sterke NAVO en een sterk Nederland.”

Mocht er een 5 procentnorm komen, dan zal het Nederlandse defensiebudget naar 55 miljard moeten stijgen. Is dat op korte termijn reëel?

Zandee: „Dat is volstrekt onhaalbaar. Niet alleen vanwege het extra geld dat dan naar defensie moet. Als we niet voldoende personeel hebben, is het ook zinloos om bijvoorbeeld 600 extra tanks aan te schaffen. Voor een 5 procentnorm zouden we terug moeten naar de dienstplicht. Daar is geen politiek draagvlak voor.”

Sweijs: „Een NAVO-norm van 5 procent is in een kort tijdsbestek onhaalbaar. Defensie kan dat niet behappen, de defensie-industrie is er niet op voorbereid en er zijn niet genoeg manschappen. Bedenk dat een NAVO-norm van 5 procent meer dan een verdubbeling is van wat al een verdubbeling was: sinds 2020 steeg het defensiebudget van 11 miljard euro naar 22 miljard euro en dat zou nu naar 55 miljard euro moeten.”

Trump denkt transactioneel: wie de norm niet haalt, bestraft hij. Wie deze wel haalt, beloont hij. Zuid-Europese NAVO-landen en Canada, die ruim onder de 2 procent zitten, hebben dus een probleem?

Zandee: „Trump zal die landen onder druk zetten, al is de ruimte om transactioneel te handelen voor hem veel kleiner dan onder zijn eerste presidentschap (2017-2021), toen veel NAVO-landen niet aan de afgesproken 2 procentnorm voldeden. Toen kon hij bijvoorbeeld Duitsland dreigen met het verplaatsen van Amerikaanse troepen naar Polen, omdat Warschau wél aan de NAVO-norm voldeed.

Nu zou hij België kunnen dreigen het NAVO-hoofdkwartier te verplaatsen. Italië en Spanje kan hij onder druk zetten met het weghalen van troepen. Maar in al die gevallen snijdt Trump in zijn eigen vlees. De Spaanse haven van Rota en de haven van Napels zijn van levensbelang voor de Amerikaanse Middellandse Zeevloot. En het gloednieuwe NAVO-hoofdkwartier uit Brussel verplaatsen zullen de andere bondgenoten niet pikken.”

Sweijs: „Wat ik al zei: dit is het begin van een onderhandeling, niet het einde. Ik denk dat dit juist de aanzet kan zijn voor onderbetalers om ook meer uit te geven aan defensie.”

„Om onze veiligheid te garanderen, zal samenwerking tussen NAVO-landen op defensiegebied nodig zijn” - Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael

Alle NAVO-landen samen besteden bijna tien keer zo veel aan defensie als Rusland. Kunnen we niet beter slim omgaan met dat geld, in plaats van focussen op een hogere NAVO-norm?

Sweijs: „De afgelopen jaren kocht Europa ruim 60 procent van zijn militair materieel in de VS. Maar we kunnen meer waar voor ons geld krijgen als we onze gefragmenteerde Europese defensiemarkt zouden aanpakken. Door van de veertien types tanks die we nu in Europa produceren naar twee of vier te gaan. Als Europese landen gaan samenwerken in grotere defensiebedrijven. En door de regeldruk, waardoor inkoopprocessen van kleine innovatieve defensiebedrijven worden vertraagd, te verminderen.”

Zandee: „Probleem is dat we nationale defensieplanningen maken en er nationaal wordt aangekocht. Daarom gaan defensiebedrijven gefragmenteerd aan de slag. Daardoor is de output, ondanks het vele geld dat naar defensie gaat, toch mondjesmaat. Om onze veiligheid te kunnen blijven garanderen, is samenwerking op defensiegebied nodig.”

Naast het tekort aan productiecapaciteit is er een groot tekort aan manschappen binnen de krijgsmacht. Moeten we niet toe naar een vorm van dienstplicht?

Sweijs: „Nederland heeft een krijgsmacht met ongeveer 36.000 militairen in vaste dienst en 7000 reservisten. Dat is te weinig. De gelederen zijn niet gevuld en in een groter conflict schieten we tekort.

Ik zou willen pleiten voor het oprekken van het dienjaar, zodat geïnteresseerden tot twee jaar getraind worden en daarna als reservist inzetbaar blijven. Als we zo 15.000 tot 20.000 mensen per jaar opleiden, zou de krijgsmacht aan het eind van dit decennium al 75.000 extra mensen tot haar beschikking kunnen hebben.”

Zandee: „De Nederlandse krijgsmacht heeft nog altijd duizenden vacatures openstaan. Idealiter zouden we een krijgsmacht hebben die tot 100 procent gevuld is, met een schaduwleger dat ter vervanging van onze brigades kan dienen in geval van een langdurige strijd. Maar dat vereist een hedendaagse vorm van dienstplicht. Probleem is dat daar onvoldoende politiek draagvlak voor is – alleen het CDA pleit ervoor.

Toch zou ik pleiten voor herinvoering van de dienstplicht naar Zweeds model: een lichtere variant waarbij iedereen wordt opgeroepen, maar na een selectie alleen echt gemotiveerde kandidaten binnenstromen.”