In lichterlaaie stond de vrachtcontainer die in juli in het logistieke centrum van DHL in de Duitse stad Leipzig stond. Klaar om te worden ingeladen voor de volgende vlucht. Had het vliegtuig geen vertraging gehad, dan was het pakketje –met elektrische massageapparaten die zeer lastig zijn te blussen– op 10 kilometer hoogte ontbrand. Het toestel had een noodlanding moeten maken of zou zelfs zijn gecrasht. De pakketjes, verstuurd vanuit Litouwen, veroorzaakten diezelfde maand ook in een DHL-loods bij de Britse stad Birmingham en in een DHL-vrachtwagen bij de Poolse hoofdstad Warschau een soortgelijke brand.

Europese veiligheidsdiensten vermoeden dat de actie werd georkestreerd door de Russische militaire inlichtingendienst GROe. Het doel van de operatie zou zijn geweest om westerse landen een prijs te laten betalen voor hun steun aan Oekraïne en om gevoelens van instabiliteit op te stoken in Europa. Het Kremlin spreekt echter van „de gebruikelijke ongegronde insinuaties van de media”. Litouwse autoriteiten hebben in november meerdere Russen gearresteerd in verband met de pogingen om de brandbommen te laten afgaan.

Peterhof

Arturas Jasinskas en Tomas Ceponis hebben in hun dagelijkse werk met deze dreigingen te maken, vertellen de twee in een ruimte in de kelder van het ministerie van Defensie van Litouwen. Kolonel Jasinskas is hoofd van de Hybrid Threat Resilience Group, een in 2021 opgerichte groep met experts die de hybride dreigingen voor Litouwen in kaart brengt en die kennis deelt zodat het defensiesysteem de tegenaanval kan inzetten. Sergeant Ceponis is specialist informatieoorlogvoering bij de netwerkorganisatie.

Het statige lichtgele pand in de oude binnenstad van Vilnius, waar Jasinskas en Ceponis werken, heeft veel weg van het Peterhof, het buitenverblijf van tsaar Peter de Grote bij de Russische stad Sint-Petersburg. Niets is minder waar: hier bevindt zich het hoofdkwartier vanwaaruit Litouwers de Russen bestrijden.

Het is een lange lijst met voorbeelden van sabotage- en spionageacties die de twee oplepelen. In juni 2021 werden honderden Iraakse en Afrikaanse vluchtelingen –die met een eenvoudig te verkrijgen visum naar Rusland en Wit-Rusland werden gelokt– over de grens gedropt. Een jaar later zette Litouwen vier Russische diplomaten uit op verdenking van spionage. Daar bleef het niet bij. Van sabotageacties op glasvezelkabels in de Oostzee tot moordpogingen, de autoriteiten in Litouwen hadden er de afgelopen jaren hun handen vol aan.

NAVO-top

Zelfs de NAVO-top, in juli vorig jaar gehouden in Vilnius, bleek niet veilig voor Russische aanvallen. Hackers plaatsten valse informatie over de militaire alliantie op sociale media. Een andere groep trollen plaatste foutieve documenten, die ten onrechte werden toegeschreven aan de Litouwse autoriteiten, online. De NAVO zou haar defensiebudget verdubbelen en de alliantie zou overwegen Oekraïense troepen in Frankrijk in te zetten om protesten daar neer te slaan.

”The weaponization of everything” noemt Ruslandkenner Mark Galeotti het in zijn boek: alles wordt in deze zogenoemde hybride oorlog door Moskou als wapen ingezet. Sergeant Ceponis noemt 2014 als het kanteljaar dat deze strategie wereldwijd steeds meer bekendheid verwierf. Nadat ‘groene mannetjes’ de Oekraïense Krim bezetten, noemde de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama Rusland geringschattend „een regionale macht”. Maar in de media kwam er steeds meer aandacht voor de Russische hybride oorlogsvoering.

Stel dat nieuwe technologie een land in staat stelt „zijn wil aan de vijand op te leggen, zonder het gebruik van geweld”, vraagt de Amerikaanse historicus Timothy Snyder zich af in zijn boek De weg naar onvrijheid. Dat zou een omwenteling betekenen in de geschiedenis van het conflict. Deze revolutie, stelt Snyder, is wat Rusland nastreeft ten opzichte van het Westen. Litouwen staat in de vuurlinie van dit nieuwe type conflict.

Nepnieuws

„Het veelvoud aan ondermijnende activiteiten waar wij mee te maken krijgen, valt extreem lastig te bestrijden”, zegt Jasinskas. „Het neemt nogal wat tijd in beslag voordat wij een hybride aanval onderkennen. Gebrek aan fantasie hebben de Russen niet. En alleen al omdat wij onze handen vol hebben aan het ons verweren tegen de aanvallen, is het effectief”, stelt hij. Wel signaleert de kolonel dat Litouwen steeds beter weet op te treden tegen hybride oorlogsvoering. „We herkennen de verschillende aanvallen in een steeds vroeger stadium.”

Het begint voor de Hybrid Threat Resilicience Group met het onderkennen van de dreiging. Maar omdat iedere dreiging anders is, moeten steeds andere experts bij een door de organisatie gecreëerd netwerk worden betrokken, legt Ceponis uit. „Burgers met verschillende achtergronden helpen ons met het bestrijden van desinformatie – tot aan gepensioneerde journalisten toe.” Het netwerk brengt de dreiging in kaart, zorgt voor bewustwording van het gevaar, legt de zwakheden in het informatiesysteem bloot en zet de tegenaanval in.

Omdat wij onze handen vol hebben aan  het ons verweren, zijn de Russische hybride aanvallen effectief - Arturas Jasinskas, hoofd van de Hybrid Threat Resilience Group

Dat laatste is nog niet zo eenvoudig, zegt Ceponis. „In 2005 signaleerden wij de eerste desinformatiecampagne uit Rusland. En tot op de dag van vandaag praten we nog steeds over het herkennen van desinformatie.”

„Het is lastig content te verbieden”, geeft de sergeant aan. „Het blokkeren van Russische propaganda via kranten, magazines en boeken gaat nog wel. Lastiger wordt het om nepnieuws wat de zenders RT en Sputnik News verspreiden te blokkeren – maar ook dat maakt onze wet sinds drie jaar mogelijk. Desinformatie via het internet en sociale media valt echter vrijwel niet te controleren, laat staan te blokkeren. Het recente besluit om zeven apps die Russische propaganda verspreiden te blokkeren, had veel voeten in de aarde. En terwijl wij babbelen over het verbieden van applicaties worden we intussen overspoeld met nieuwe desinformatie.”

„De Russische president Vladimir Poetin begrijpt heel goed dat hij de Baltische staten voor eens en voor altijd heeft verloren” - Linas Kojala, directeur van het Eastern Europe Studies Centre

LNG-terminal

Niet altijd lopen de Litouwse autoriteiten achter de feiten aan; ze nemen ook voorzorgsmaatregelen. Uit angst voor Russische sabotage of het afknijpen van de energie-infrastructuur –het land was afhankelijk van Russisch gas– bouwde Litouwen in 2015 als een van de eerste landen in Europa een drijvende terminal voor duur vloeibaar gas: de LNG-terminal genaamd ”Onafhankelijkheid”. „Een investering in onze veiligheid”, zegt Linas Kojala, directeur van het Eastern Europe Studies Centre, een denktank in Vilnius. „In 2015 werden we voor gek versleten door de Duitsers, die met Nordstream 1 en 2 goedkoop Russisch gas wilden invoeren. Nu geven ze ons gelijk.”

Die argwanende houding naar Rusland heeft alles te maken met de geschiedenis van Litouwen. „Wij voeren al sinds de middeleeuwen strijd met de Russen”, zegt Kojala. Van 1919 tot 1944 was Litouwen onafhankelijk. Daarna volgde de Sovjetbezetting. In 1990 werd het land opnieuw onafhankelijk. De Russische president Vladimir Poetin begrijpt heel goed dat hij Litouwen voor eens en altijd heeft verloren”, stelt Kojala. „Het enige wat Rusland dus kan doen, is ons onder druk zetten om onze maatschappij te ontwrichten. Van die mogelijkheid maken de Russen ruimschoots gebruik”, zegt hij.

„De hybride aanvallen zullen zondermeer toenemen” - Arturas Jasinskas, hoofd van de Hybrid Threat Resilience Group

NAVO-klas

Net als veel van zijn landgenoten gelooft Kojala niet in een directe confrontatie met het Russische leger op korte termijn. Dat neemt echter niet weg dat de Litouwse strijdkrachten –amper 12.000 beroepsmilitairen, 3800 dienstplichtigen en 28.750 reservisten– er alles aan doen om op sterkte te komen. Door 2,77 procent van het bruto nationaal product (bnp) aan defensie te besteden, behoort Litouwen tot de beste jongen in de NAVO-klas. Maar voor een Russisch invasieleger zijn de Litouwse strijdkrachten een lachertje, erkent Kojala.

Litouwen voert de defensiebestedingen op. Maar „het zal nog lang duren om de jaren aan onderbesteding te compenseren”, stelt Kojala. Tegen 2030 zou Litouwen al ver op sterkte moeten zijn, meent hij. Weliswaar wordt het land beschermd door de enhanced Forward Presence – een vooruitgeschoven NAVO-troepenmacht met in Litouwen circa 1500 man. Maar het land mag niet op de NAVO vertrouwen, vindt Kojala. „Wij moeten ons richten op artikel 3 van het Noord-Atlantisch Verdrag: iedere bondgenoot moet zich kunnen verdedigen.”

„Waarom zou Rusland ons, met alle mogelijke risico’s van dien, direct aanvallen”, stelt Jasinskas de retorische vraag achter zijn tafel in het ministerie. „Hybride oorlogsvoering is voor Moskou veel doelmatiger. Het is niet alleen vele malen goedkoper dan vechten met vuur en zwaard.” Met deze strategie kan het land, met een economie even groot als de Benelux, „ook een wereldspeler zijn die wereldwijd impact heeft”, stelt het hoofd van de Hybrid Threat Resilience Group. Hij gelooft er dan ook niets van dat Rusland Litouwen met bruut geweld zal aanvallen. „De hybride aanvallen, die zullen wél zondermeer toenemen. Dat is voor mij zonneklaar.”