Niet alle lezers zullen het direct beseffen, maar die onafhankelijke informatievoorziening is een belangrijke voorwaarde voor het goed functioneren van de democratie. Media, zoals nieuwswebsites en kranten, informeren de samenleving. Over grote thema’s als stikstof of migratie. Of over kleinere onderwerpen, zoals een raadsvergadering of de nieuwbouwplannen van een kerkelijke gemeente.

Media doen dit als het goed is zonder gehinderd te worden door allerlei commerciële of politieke belangen. Ze zijn ook een noodzakelijke controle op de macht en hebben de belangrijke taak om misstanden in de openbaarheid te brengen. Niet voor niets worden media ook wel ”de vierde macht” genoemd, als een kritisch tegenover voor de trias politica: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht, ofwel het parlement, de regering en de rechtspraak.

Behalve dat ze informeren en controleren, bieden media ook een podium voor verschillende opinies, waarmee lezers hun mening kunnen vormen of aanscherpen.

Belangrijke taken dus. Om die goed te kunnen uitvoeren, is het nodig dat media daadwerkelijk onafhankelijk zijn, betrouwbaar en bereid om verantwoording af te leggen. En media moeten voor iedereen toegankelijk zijn. Over precies dat laatste luiden twee instituten deze maand de noodklok.

De eerste is het Commissariaat voor de Media. Dat stelt vast dat jongeren hun nieuws vooral van sociale media halen. Als nieuwsmerken daar al actief zijn, valt het niet mee om jongeren echt te bereiken, laat staan hen goed te informeren. Want op sociale media zijn de algoritmes de baas en niet de redacteuren. Het commissariaat maakt zich er terecht zorgen over, want zo zegt het: als de journalistiek de voeling met toekomstige lezers verliest, komt een belangrijke voorwaarde voor de vitaliteit van de democratie –namelijk een veelkleurig medialandschap– in het gedrang.

Dat ziet ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Die legt de vinger bij de ”platformisering” van de informatievoorziening. Alle belangrijke informatiestromen verlopen tegenwoordig online, via kanalen die vrijwel uitsluitend in handen zijn van grote technologiebedrijven, zoals Google en Meta.

Journalisten moeten op die platformen concurreren met influencers, politici en allerlei anderen die zich luidkeels laten horen. Door de snelle opmars van kunstmatige intelligentie duurt het niet lang meer of lezers hoeven hun zoekmachine niet meer te verlaten, maar krijgen daar alles wat ze willen weten kant-en-klaar voorgeschoteld. Doorklikken naar een nieuwswebsite is niet meer nodig.

Een risicovolle ontwikkeling, vindt de WRR. Er is actie nodig om deze platformisering in te dammen en „verdere erosie van het proces van democratische meningsvorming” te stoppen.

Zowel de WRR als het Commissariaat voor de Media ziet een belangrijke rol weggelegd voor de overheid. Die zou zich volgens hen moeten beijveren om technologiebedrijven te reguleren en de toegang tot betrouwbaar nieuws te garanderen.

Je vraagt je dan toch af hoe het kan dat het kabinet met de voorgenomen btw-verhoging van 9 naar 21 procent op kranten precies het tegenovergestelde lijkt te doen. Daarmee werpt het hoge financiële drempels op, die een vrije nieuwsvoorziening juist in de weg staan, zo niet onmogelijk maken. Hopelijk trappen ze in Den Haag tijdig op de rem.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het RD.