Dat het ledental van de Nederlandse kerken de laatste halve eeuw fors is teruggelopen is voor niemand een verrassing. De cijfers daarover sluiten naadloos aan bij de alledaagse waarneming. Weinig Nederlanders gaan nog elke zondag naar de kerk en veel kerkgebouwen zijn of worden gesloten. De vraag rijst hoe christenen zich in die situatie moeten opstellen.
De bevindelijk gereformeerde kring neemt daarbij een afwijkende positie in. Getalsmatig weet men zich, na jaren van groei, tot dusver redelijk te handhaven. Bovendien is men al minstens twee eeuwen gewend aan een minoriteitspositie: een kleine minderheid met weinig maatschappelijk prestige.
Wel is de afstand tot de dominante cultuur aanzienlijk groter geworden. Vroeger had men te maken met een maatschappij die toch nog enigszins christelijk was. Dat was wel een sterk afwijkend christendom, maar toch was er een bepaalde aansluiting.
Verzuiling
Tegelijkertijd was er ook een duidelijke afstand. Vandaar dat in de loop der jaren allerlei reformatorische organisaties en instellingen ontstonden. Niet zozeer tegenover de seculiere verbanden, maar vooral ook tegenover allerlei verwaterde christelijke alternatieven.
Die zuilorganisaties versterkten het isolement van de groepering. Maar tegelijkertijd bleven er allerlei sociale contacten bestaan via bijvoorbeeld werk en woonbuurt. Men was en bleef Nederlander. Over veel dingen was men het in de (lokale) samenleving met elkaar eens.
Dat laatste is nu beduidend minder geworden. De publieke moraal wijkt tegenwoordig meer af van de Bijbelse waarden en normen dan vroeger het geval was. Dat vergroot de afstand.
Chaos voorkomen
De wijze waarop we ons Bijbels gezien in de maatschappij moeten opstellen kan met twee woorden getypeerd worden: antithese en solidariteit.
Om met het laatste te beginnen: we dragen verantwoordelijkheid voor de hele samenleving. Het zijn immers onze medemensen, al is hun levensgedrag en hun levensoriëntatie in veel gevallen heel anders en niet zelden ook heel verkeerd. We hebben er ook belang bij dat het in deze wereld geen grote puinhoop wordt.
Het is de taak van de overheid om een zekere ordening tot stand te brengen en chaos te voorkomen. In een democratisch bestel kunnen burgers daarop invloed uitoefenen. Dat moeten we dan ook niet nalaten. Bij de stembus en ook in de publieke discussie. Uiteraard moeten we daarbij beseffen dat er bij de verkiezingen veel stemmen worden uitgebracht en dat er in de publieke ruimte veel stemmen klinken.
Een kleine minderheid met nogal afwijkende opvattingen die weinig aansluiten bij de overheersende trends, moet er niet op rekenen dat zij fundamenteel bij kan sturen en veel verkeerde ontwikkelingen in de samenleving weet af te remmen. Dan overschat je je eigen positie. Al kunnen zich in de politiek en elders onverwachte ontwikkelingen ten goede voordoen. Wie tracht te leven in het spoor van Gods geboden mag het ook van Hem verwachten.
Antithese
Naast het gezichtspunt van de solidariteit is er ook dat van de antithese. We komen vaak apart te staan. Op wezenlijke punten lopen de opvattingen zozeer uiteen dat althans op die terreinen de wegen scheiden. Dat is dan niet anders.
Een grote openheid naar de wereld, naar de moderne cultuur, leidt gemakkelijk tot een inhoudelijke aanpassing van het christelijk geloof die in veel gevallen steeds verder gaat. Het model van het hellend vlak heeft onmiskenbaar een zekere relevantie, ook al willen velen daar niet van weten.
De ontwikkelingen in de brede gereformeerde gezindte van de laatste honderd jaar zijn wat dat betreft veelzeggend. Je zou dat zelfs kunnen uitbreiden tot grote delen van het christendom, zeker in de westerse wereld. Des te meer een kerk zich aanpaste aan de wereld, des te groter was in de loop der jaren de uitstroom naar de onkerkelijkheid. Het geloof stelde niets meer voor.
Wie vast wil houden aan de Bijbelse uitgangspunten komt steeds meer in een isolementspositie terecht. Daar behoeven we ons niet voor te schamen. Om één punt te noemen: er zijn zo langzamerhand niet veel protestantse kerken meer die vrouwelijke ambtsdragers afwijzen.
Sociale cohesie
Vorige maand promoveerde Driestardocent Peter van Olst op een studie getiteld ”Faithfully Connected” (Gelovig verbonden). Daarin beklemtoont hij de noodzaak dat het onderwijs in onze gefragmenteerde maatschappij bijdraagt aan de sociale cohesie, de sociale samenhang. Juist ook het christelijk/reformatorisch onderwijs zou daarop gericht moeten zijn. Het gaat immers om de sjalom, de vrede tussen mensen.
Dat zijn zeker belangrijke zaken. Maar daarbij rijst natuurlijk wel de vraag wat de invulling is van die sociale cohesie. Anders gezegd: wat is de lijm die de samenleving bij elkaar moet houden? Zijn dat de rechten van de mens inclusief de acceptatie van abortus, euthanasie, homoseksualiteit en geslachtskeuze? Dat is wel de publieke moraal die velen voor ogen staat en die zij ook bindend willen opleggen.
Nu zijn er daarnaast gelukkig ook nog een heleboel zaken die ons verbinden met mensen die heel anders in het leven staan. Op die terreinen is een constructieve samenwerking mogelijk. Bovendien hebben we ook een boodschap voor hen, een blijde boodschap zelfs.
Maar naast het gezichtspunt van de solidariteit is er ook dat van de antithese. Dat is minstens even belangrijk of eigenlijk nog wel belangrijker. Ik kreeg niet de indruk dat dat laatste gezichtspunt in dit proefschrift veel aandacht kreeg.
Sociale distantie
Reformatorische scholen, de Driestar incluis, zijn niet opgericht om de sociale integratie in Nederland te bevorderen. Integendeel, veeleer om de sociale distantie te accentueren. Want de oprichters beseften dat sociale integratie gemakkelijk leidt tot culturele integratie: het overnemen van opvattingen en gedragspatronen.
Als je rondkijkt in deze wereld realiseer je je dat de vrede, de sjalom, van grote waarde is. Maar dan gaat het wel om de invulling van die vrede. De Bijbelse sjalom is een vrede binnen het kader van Gods geboden. Wat het goede leven is, is niet een zaak die de mens autonoom kan invullen. In onze bezinning daarover moet dat duidelijk zijn.
De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.
