Eenzaamheid is jezelf alleen voelen, niet verbonden aan mensen, én daaraan psychisch lijden. Dit geeft een verdrietig, angstig en machteloos gevoel van leegte. Bijna 50 procent van de volwassenen voelt zich eenzaam, met een toename tot 63 procent onder 85-plussers.

Sommige mensen voeren de strijd tegen een arsenaal aan negatieve gedachten

Bij sociale eenzaamheid mis je mensen om je heen in gezin, werk of kerk. Het lukt je niet om je te verbinden aan een gemeenschap van vrienden, de buurt, je collega’s.

Bij emotionele eenzaamheid ontbeer je mensen om in geval van narigheid op terug te vallen. De betekenis die je er zelf aan geeft, is van invloed. Sommige mensen voeren de strijd tegen een arsenaal aan negatieve gedachten, zoals: ik ben niet de moeite waard; God doet het niet goed; de wereld is onveilig; ik heb geen mens. Dat is een voedingsbodem voor structurele eenzaamheid en een broeinest van stress en negatieve zelfbeelden.

Eenzaamheid drukt neer bij chronische, lichamelijke beperkingen. Je zou zo graag dingen zelf doen en voelt je onbegrepen. Job kende eenzaamheid: sociaal (verlaten van vrienden, vrouw, buurtbewoners); lichamelijk (uitsluiting door lichaam vol zweren, beperkingen); emotioneel (was ik maar nooit geboren); geestelijk (van God verlaten).

Eenzaamheid steekt nogal eens de kop op na een verandering

Oorzaak

Hoofdoorzaak van eenzaamheid is de zonde; we verlieten God in het paradijs. Vanuit de psychologie is bekend dat eenzaamheid ontstaat onder invloed van opvoeding en levensfase. Ze is afhankelijk van persoonlijkheid en hechting, van stressvolle levensgebeurtenissen en de manier waarop je hiermee omgaat. Ze vindt soms plaats in een specifieke sociale groep. Jozef had een band met zijn vader maar werd buitengesloten door zijn broers.

Eenzaamheid steekt nogal eens de kop op na een verandering, zoals een verlies, een huwelijkssluiting, een verhuizing, een pensioen. Die verandering levert dan stress op, waarbij het nieuwe niet brengt wat ervan verwacht werd. Het kan op je afkomen als je niet meer ”de oude” kunt zijn, maar ook niet ”de nieuwe” kunt worden. Wat te denken van de stervende op weg naar de rechterstoel van God en de geliefde stap voor stap achterwaarts tredend?

In vroegkinderlijke ziekenhuiservaringen ligt een kiem voor eenzaamheid door hechtingsproblemen die leiden tot psychische eenzaamheid op latere leeftijd. Ook een zondige daad verwekt eenzaamheid (Thamar). Een op de vier vrouwen gaat met een geheim van seksueel misbruik het graf in.

Eenzaamheid geeft stress, lichamelijke klachten en psychiatrische problemen, zoals depressie of een angst- of middelenstoornis. Eenzaamheid is middellijk soms een kracht: Simson in de gevangenis, Daniël in Babel.

Geest of psyche

Behoeft de eenzame met name de menselijke relatie, dan is dat psychisch en horizontaal. Er is behoefte aan ”gezien worden” vanuit een psychologisch menselijke behoefte aan verbinding.

De duivel gebruikt natuurlijke neerslachtigheid om tot wanhoop te brengen

Niet iedere eenzame zondaar lijdt aan geestelijke eenzaamheid, tenzij wedergeboorte plaatsvindt. De geestelijk eenzame ontdekt wat hij mist. Hij is ontroostbaar zonder God (Psalm 42). Dit is verticaal. Men behoeft een Borg. Zondag 1 (HC) laat zien: er is zonder doorleefde geestelijke eenzaamheid geen geestelijke verbondenheid. Een arme Lazarus, omringd door wat honden, is aan God verbonden. Echter, de rijke man reist met pracht en praal in sociale verbondenheid een eeuwige eenzaamheid tegemoet.

De psychische strijd kan geestelijk zijn. Geestelijk getinte gedachten of Bijbelteksten kunnen het gevoel van psychische eenzaamheid of verbondenheid vergroten of verkleinen. De duivel gebruikt natuurlijke neerslachtigheid om tot wanhoop te brengen (C. Love, ”Genezing van beproefde zielen”).

Nabij

Eenzaamheid los je voor een ander niet op. Besef dat de eenzame moed nodig heeft om zich te verbinden. Toon compassie, wees nabij. Vraag naar Gods leiding, naar veranderingen in het leven en naar wat Gods Woord en het gebed betekenen. Peil behoeften: hebt u er lást van, wat kan ik voor u doen? Alle hulp die iemand afhankelijk maakt van de ander is af te raden, tenzij het niet anders kan (ziekte, handicap). Is er eenzaamheid, vraag jezelf dan af: kan iemand zelf iets doen? Zo niet, zorg dan voor vaste patronen in de hulp.

Voed niet de gedachte dat je voor niemand van belang bent

Wat te doen bij eigen eenzaamheid? Handen vouwen en handen uitstrekken naar de ander:

• Zoek de geestelijke eenzaamheid te kennen en opgelost te krijgen in Christus. Bedel of God alle dingen, ook je eenzaamheid, wil doen medewerken ten goede (Romeinen 8:28). De moordenaar aan het kruis wendde zich als een eenzame (tegenover de groep spotters) tot de Gekruisigde. Job sprak zich uit en leerde buigen onder God.

• Bid én werk. Het onder ogen zien van de pijn van de eenzaamheid is het beginpunt van verandering. Pas je aan het nieuwe leven aan. Voed niet de gedachte dat je voor niemand van belang bent.

• Spreken is een goed hulpmiddel tegen eenzaamheid, als het gezonde nabijheid oplevert.

• Aanvaard ”een hulpe” in mensen, medicijnen en/of therapieën. Treffend is dat de Heere Adam, die niet eenzaam was, een „hulpe tegenover hem” gaf (Genesis 2). Als dat in het paradijs al zo was, zou de Heere dan in de gebroken wereld van nu ”een hulpe” afkeuren?

• We zijn gebaat bij een patroon met nabijheid en menselijk contact. Maak actief onderdeel uit van een gezin, vereniging, familie, vriendengroep. Doe iets voor de ander. Onderneem vrijwilligerswerk, bel iemand op, zorg voor een dier, doe een klusje voor een ander, schrijf een kaartje, bezorg een bloemetje. Zorg voor een dagritme, liefst met lichamelijke beweging.

• Geschonken liefde is het sleutelwoord: liefde tot God, liefde tot de ander, liefde tot jezelf (Kolossensen 3:14, kanttekening 32).

Kruis

Jakob krijgt in een nacht vol eenzaamheid een geestelijke verbinding aan de hemel (de ladder Jakobs, Genesis 28:12). Zie de horizontale met de verticale verbinding samenkomen als in een kruis. In de Gekruisigde ligt een rijkdom die alle psychische en geestelijke eenzaamheid overtreft. God zet de eenzame in een huisgezin (Psalm 68) als vrucht van het welbehagen van de Vader, door het werk van de oudste Broeder en door de inwoning van de Heilige Geest.

De echo van het verlangen naar de gemeenschap met de drie-enige God en de ”heiligen” klinkt door in de uitroep van de balling uit Openbaring 22: „Ja, kom, Heere Jezus. De genade van onze Heere Jezus Christus zij met u allen. Amen.”

De auteur werkt als gz-psycholoog, EMDR-practitioner en cognitief gedragstherapeut bij KOC en Praktijk GZ-psycholoog De Jong. Daarnaast is ze eindredacteur (Nabij Jou) en scribent (Terdege, Om Sions Wil, Nabij Jou). Dit artikel is een samenvatting van de lezing over het thema ”Psychisch eenzaam, ik?!”, die zij op 8 april hield op de bondsdag van de Vrouwenbond Gereformeerde Gemeenten in Veenendaal.