In de media is er volop aandacht voor het boek ”Generatie angststoornis” van Jonathan Haidt. Daarin laat hij zien welke desastreuze gevolgen het gebruik van smartphone en sociale media voor een puberbrein hebben. Hij schetst een schrikbeeld, maar dat verdient bijstelling. Het is namelijk veel erger. Niet alleen onze jongeren hebben een brein waarvan de bedrading losgetrokken is; in onze hele samenleving ligt de bedrading los.

Het beeld dat Haidt schetst, is maar al te herkenbaar. Toegegeven: jongeren leren ook veel nieuwe vaardigheden op hun smartphone. Die is ook een beproefd middel om contact te maken. Zo zijn er bijvoorbeeld veel jongeren die hun verhaal anoniem komen vertellen op chatmetchris.nl. Maar daar horen we als Chris&Voorkom dan ook de verhalen over angst, depressie en suïcidegedachten. De afnemende mentale weerbaarheid, die we kennen uit de cijfers van CBS en RIVM, krijgt eveneens een gezicht in de gesprekken tijdens trainingen in de klas. In verhalen van somberheid, psychisch lijden en verslaving. Combineer die afnemende mentale gezondheid eens met de groeiende wachtlijsten in de jeugd-ggz en de toenemende vacaturedruk in de zorg: wij zijn hard op weg naar een zorginfarct.

Lees ook

Waarom de smartphone een depressie-epidemie veroorzaakt

Losse draadjes

Maar het is dus erger dan dit. Het beeld van loshangende bedrading is ook een beeld voor de toestand van onze samenleving. Een gezonde samenleving heeft een maatschappelijk middenveld als weefsel dat alles en iedereen met elkaar verbindt. Dit weefsel ontstaat niet in korte tijd, maar groeit organisch wanneer een overheid zich bescheiden opstelt en stichtingen, scholen, geloofsgemeenschappen en sportverenigingen hun rol laat nemen. Dit is wat Abraham Kuyper aanduidt als ”soevereiniteit in eigen kring” (1880). In zo’n samenleving is bijna iedereen ingebed in een sociale omgeving, waarin men leert, zich ontwikkelt, een plek vindt en liefde ontvangt, maar waarbinnen ook verantwoordelijkheid wordt genomen.

Onze samenleving kreeg echter ook een soort smartphone in haar kwetsbare pubertijd. De overheid lijkt net zo’n apparaat voor kortetermijnbevrediging te zijn geworden. Dat levert een generatie leiders op die niet wil wachten op het organisch groeien van kansengelijkheid en sociale rechten, maar die dit resultaat snel wil bereiken met zondagsschoolpolitie, diversity officers (zij moeten diversiteit en inclusie stimuleren)  en sensitivity readers (proeflezers die een boek of manuscript nakijken op gevoelige onderwerpen). Dit zijn de ontwikkelingen nu, maar die zijn al eerder begonnen met goedbedoelde toeslagen en zich meer en meer uitbreidende sociale vangnetten. Een onbedoelde bijvangst is echter dat, wanneer alle kwalijke gevolgen van ongezond gedrag door de overheid worden weggenomen, de samenleving passief en puur ontvangend wordt gemaakt. Inmiddels ligt de gehele bedrading van de samenleving los en bewegen we ons naar atomisering: het individu, de staat en niets meer daartussenin.

Lees ook

Pas op voor het n-woord (en andere gevoeligheden) in oude boeken

Loslaten

Er komt zoals gezegd een zorginfarct aan. Niet alleen omdat jongeren worden blootgesteld aan een prikkelbombardement, maar ook omdat iedere inbedding in een gezonde gemeenschap ontbreekt. Dit achteraf oplossen door meer geld naar de zorg te sluizen, houdt een keer op. Niet omdat het geld op is, maar omdat de vacatures in de zorg niet meer in te vullen zijn. Een deel van de oplossing is om te investeren in preventie en publiekscampagnes. Ik ben als directeur van Chris&Voorkom natuurlijk enthousiast over onze trainingen ”mediawijsheid”, ”verslavingspreventie” en ”mentale weerbaarheid”. Maar het zal niet genoeg zijn. We zullen met zijn allen moeten nadenken over hoe we tot herstel van het weefsel in onze samenleving kunnen komen.

Het zal ook niet genoeg zijn als de overheid de samenleving op een verantwoorde wijze weer loslaat. Natuurlijk helpt het als (semi-)overheidsinstellingen, zoals wijkgerichte zorg, in coöperatievorm teruggegeven worden aan de samenleving. Natuurlijk helpt het als geprivatiseerde bedrijven die een publiek belang dienen, zoals energie- en vervoersbedrijven, in coöperatiemodel weer bedrijven worden die de samenleving dienen. Maar het zal niet genoeg zijn om het weefsel van de samenleving weer te laten groeien.

Dromenland

We kunnen als samenleving niet verder gaan met het sprookje dat iedereen zelf moet weten wat hij of zij doet op het gebied van levensstijl en relaties, om vervolgens alle negatieve gevolgen daarvan op de hele samenleving af te wentelen. We kunnen niet doorgaan met accepteren dat iedereen meer en meer als losse eilandjes door het leven gaat en dan de overheid de negatieve kanten daarvan laten oplossen. Uiteindelijk zullen we als samenleving normen moeten stellen ten aanzien van drugs, gokken en sociale media. Als de wal het schip keert, zal zelfs van seculiere zijde een oproep tot bekering klinken.

De auteur is directeur van Chris&Voorkom, raadslid en lid van de commissie partijvisie van de ChristenUnie.