Veel Nederlanders lijken er niet erg goed in te zijn. Heeft dat misschien óók te maken met de gestaag toenemende hoeveelheid prikkels die we dagelijks moeten verwerken?

Het viel me vorige zomer op toen ik vanuit Duitsland de grens overstak naar Nederland. Niet via de snelweg, maar zomaar ergens via een weg tussen het ene dorp en het andere. Het was alsof de hoeveelheid prikkels explodeerde, zodra je de grens over was.

Pijlen en strepen op de weg, roodgekleurde fietspaden, vluchtheuvels, rotondes, lantaarnpalen. ”Welkom in Nederland, Welcome, Willkommen, Bienvenue”. ”Pas op, drempels!” ”Onze kinderen gaan weer naar school”. ”Omleiding, volg W”. ”Langere remweg, nieuw wegdek”. De blauwe borden met plaatsnamen en kilometers. De borden van fietsroutes en wandelroutes. De verkeersborden met maximumsnelheden, met uitroeptekens en pijlen. De agressief gekleurde reclameborden langs de weg: een rommelmarkt binnenkort, een plaatselijk restaurant, meubels, auto’s, smartphones, kleding, culminerend in een grote gele M die in de verte boven alles uitstak.

Ik vond het gewoon niet te doen, na een rustige rit over Duitse landwegen zonder witte markeringen, zonder lantaarnpalen en bijna zonder borden.

Even voor de eerlijkheid: de Duitse steden zijn natuurlijk niet minder druk dan in Nederland. Maar de tussenruimte is rustiger, en groter. Als je op de plattelandswegen rijdt, is er soms in geen velden of wegen iemand te zien. Geen auto, geen fietser, geen hardloper. Je voelt de rust van de groene, grijze en bruine kleuren over je komen. En dan pas besef je dat je dat gevoel in Nederland hoe langer hoe minder kunt ervaren.

We wonen in een dichtbevolkt land – behalve dan in het verre oosten en noorden. Overal huizen en industrieterreinen en wegen. Overal auto’s, fietsers, hardlopers en wandelaars. Overal prikkels: kleuren, geluiden, licht, beweging en contrast. Dat is een gegeven, en daar valt niet altijd veel aan te doen.

Verkeersveiligheid

Maar bepaalde dingen zijn ook een keus. Nederland is nu eenmaal een land vol bezige regelaars, die allemaal graag iets doen willen, iets veranderen, iets moderniseren, iets aan de man brengen. Of het nu een product is of een dienst of een boodschap waarvan je vindt dat het hele land die horen moet. Nederlanders kunnen de dingen niet goed met rust laten, de zaken niet op hun beloop laten.

Op zichzelf is dat natuurlijk een goede eigenschap. Neem het verkeer, het onderhoud van wegen en dijken, de verkeersveiligheid. Die dingen zijn nergens zo goed geregeld als in Nederland, en dat is iets om te waarderen. Maar soms lijkt het streven naar controle en beheersing van alle mogelijke situaties door te slaan ten koste van andere belangrijke waarden.

Oude bomen worden omgehakt, massieve dijken worden dwars door het landschap gelegd, drempels en obstakels en rotondes aangelegd, verkeerslichten geplaatst. Elke weg krijgt een fietspad, en er gaan al stemmen op om aparte fietspaden te maken voor e-bikes of speed pedelecs. En natuurlijk moet er om de paar meter een lantaarnpaal neergezet. Alles voor de verkeersveiligheid. Ook al is de prijs dat je in grote delen van het land ’s nachts de sterren amper nog kunt zien.

Met al die verwoestende maatregelen zul je uiteraard schade en ongelukken in het verkeer voorkomen. Maar misschien veroorzaak je er juist weer andere, onzichtbare schade mee. Er gaat schoonheid verloren die niet meer terugkomt. Er gaat rust verloren. En dat heeft onmiskenbaar een negatief effect op de mentale gezondheid van de bevolking. Afgelopen zomer schreef Gerhard Hormann op X: „Mijn inschatting is dat veel mentaal onbehagen in de samenleving niet alleen te maken heeft met druk, maar ook met drukte.” En ik denk dat hij daar gelijk in heeft.

Rust, ruimte en schoonheid dus. Dat zijn dingen die makkelijk opgeofferd worden, dingen die maar weinig mensen bewust lijken te missen. Als je altijd in drukke winkelstraten loopt of in drukke verkeersstromen zit, beséf je misschien ook niet eens meer hoe al die prikkels op je zenuwen werken. Hoe onrustig je wordt van al die huizen en mensen, van al die reclame, aanwijzingen en verkeersborden, van al dat licht en geluid. Omdat je niet beter meer weet.

Pas als je op vakantie gaat in een wat rustiger streek, ervaar je ineens weer hoe je opademt, hoe je ziel opengaat voor de weldaad van de schoonheid en de ruimte om je heen. We weten allemaal dat dat het beproefde recept is om stress te verminderen: rust nemen, wandelen in het groen (dus niet hardlopen of sporten, hoe goed dat ook weer is voor ándere dingen), genieten van stille schoonheid, zorgen dat de prikkels even uitstaan.

Deze tijd is geen makkelijke tijd om in te leven. We hebben dat niet voor het kiezen: de dagelijkse werkelijkheid is nu eenmaal dat we leven met oorlogen, haat en geweld en onverzoenlijke vijandschap, overbevolking wereldwijd, vluchtelingen, ziekte en honger, zorgen over klimaat en milieu, over de staat van zorg en onderwijs, over stijgende prijzen en onzichtbare armoede.

Beïnvloeden kun je dat alles nauwelijks, als kleine burger. Je kunt plichtsgetrouw je stem uitbrengen bij de verkiezingen, en verder kun je niet veel meer dan bidden en werken: je taken zo goed mogelijk doen, je leven zo rechtvaardig en barmhartig mogelijk leven, en proberen zelf zo goed mogelijk overeind te blijven.

Stress verminderen om veerkrachtig te blijven, dat is dus niet iets gerings. En daarom hoop ik dat alle overheden –van gemeenten en provincies tot Rijkswaterstaat– de mentale gezondheid van de bevolking in hun overwegingen gaan meenemen en het landschap zo veel als ze kunnen onbeschadigd proberen te laten. Extra batterijen windmolens op de mooiste plekken van het land? Extra lantaarnpalen, extra fietspaden, een extra drempel, een extra bord plaatsen, voor de zekerheid? Bij twijfel: doe het niet!

De auteur is journalist en schrijver.