Psychologische zwaartekracht: als we te veel van onszelf vragen gaat het mis
„In de winkel ontdek ik dat ik m’n portemonnee vergeten ben. Ik voel paniek opkomen, want ik moet terug. En ik ben al zo ontzettend moe, dit kan er niet meer bij. Ik word ook boos: waarom zorgt God niet dat ik ’m niet vergeet? Hij bestuurt toch alles en weet toch hoe zwaar ik het heb?”
„Mijn telefoon viel kapot. Ik kon niemand meer bellen, geen berichtjes meer sturen of krijgen en voelde me zó afgesneden. Dan schreeuw ik echt tegen God: U kunt dat toch voorkomen? Waarom doet U dat dan niet? Waarom zorgt U niet voor één keer dat de zwaartekracht niet werkt?”
Vragen naar Gods leiding in je leven, naar Zijn bestuur en voorzienigheid worden al eeuwenlang gesteld. Die vragen mogen er ook zijn, al is er zelden een simpel antwoord. Ook maakt het uit hoe je ze stelt. Hoe je er zelf bij zit, doet daarin mee. Als je het psychisch zwaar hebt, of als je te maken hebt met een psychische kwetsbaarheid, beïnvloedt dat hoe je in het leven staat en hoe je de dingen ervaart. De voorbeelden hierboven laten dat zien. Ik denk dat het belangrijk is om hierbij twee dingen in het oog te houden: menselijke verantwoordelijkheid en iets wat ik psychologische zwaartekracht noem. Laat me dat uitleggen.
We geloven in een God Die de wereld in Zijn hand heeft. Die alles kan en alles weet en Die overal boven staat. Maar dat betekent niet dat mensen geen eigen verantwoordelijkheid meer hebben. Wij zijn geen robots die door God geprogrammeerd worden, maar hebben ook ruimte om te kiezen. In de gereformeerde traditie is dat ook verwoord. Iemand als Walaeus bijvoorbeeld, lid van de synode van Dordrecht, stelde dat mensen in vrijheid een beslissing kunnen nemen –al zijn we verslaafd aan de zonde en geneigd om het goede niet te kiezen– omdat God bepaald heeft dat ze die vrijheid hebben.
Gods leiding en Gods almacht sluiten menselijke verantwoordelijkheid en keuzeruimte dus niet uit. Daar komt nog iets bij. Als mensen zijn wij deel van de geschapen werkelijkheid. In de goede schepping heeft God als Schepper wetmatigheden gelegd. De zwaartekracht bijvoorbeeld. Dat is een gegeven, iets om rekening mee te houden. Ook bij het mens-zijn horen bepaalde wetmatigheden. Zo hebben we met regelmaat slaap, eten en drinken nodig, anders gaat het niet goed.
Voor onze psyche geldt dat eveneens. Na mentale inspanning bijvoorbeeld is het nodig om tot rust te komen en weer te ontspannen. Als je dat niet doet, trekt het je naar beneden. Zeker omdat wij buiten het paradijs leven en mens-zijn ook gekenmerkt wordt door kwetsbaarheid, tekort en lijden.
Je kunt je daarom afvragen of het wel de goede vraag is waarom God er niet voor zorgt dat je dingen niet vergeet. Misschien is het wel passender om te denken: „Ho, ik vergeet dingen. Blijkbaar zit m’n hoofd te vol. Raak ik misschien overprikkeld, moet ik meer rust nemen? Zorg ik wel goed genoeg voor mezelf of moet ik daar meer op letten?”
Er is zoiets als psychologische zwaartekracht: als we te veel van onszelf vragen of overvraagd worden, gaan er dingen mis. Dat is een signaal om beter te luisteren naar ons hoofd en lichaam, om meer rekening te houden met de manier waarop we in elkaar zitten, of om anderen om steun te vragen. We zijn immers maar mensen. Tegelijk blijft dit ook staan: dat onze God de almachtige Vader is, Die op onverwachte manieren zorgt. Ook al heft Hij de zwaartekracht niet op, Hij werkt wel degelijk in deze wereld.
Soms zie je het pas als je terugkijkt. Soms ontdek je het ook ter plekke, bijvoorbeeld wanneer je je afvraagt wat God wél doet en geeft. In ieder geval hoort Hij altijd, of je nu tot Hem schreeuwt of fluistert.
De auteur is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Kicg), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
