Na linke tocht door oerwoud lonkt zuidgrens VS
De migratieroute door de Darién Gap, een nauwelijks begaanbaar en wetteloos oerwoud op de grens van Colombia en Panama, is een van de gevaarlijkste ter wereld. Toch is het drukker dan ooit op de route.
De avond valt in de Colombiaanse badplaats Necoclí. Donkergrijze wolken en flitsen in de verte kondigen een onstuimige onweersbui aan. Op de boulevard klinkt stampende muziek uit manshoge speakers van strandtenten. Een groepje lokale badgasten is halverwege een fles rum. Niets aan de hand, zou je zeggen.
Toch klopt het Caribische plaatje niet. Op het strand zijn het geen toeristen die onder de parasols van palmbladeren vertoeven, maar Venezolaanse migranten tussen gammele tentjes en geïmproviseerde hangmatten van dekens tussen de palmbomen. Verzameld rondom houtvuurtjes bakken ze arepa’s, een tortilla van maismeel. Sommigen zijn er pas een paar dagen, anderen al maanden. Allen hebben hetzelfde doel: een nieuw leven beginnen in de Verenigde Staten.
Necoclí is voor deze en honderdduizenden andere migranten de laatste stop voordat ze aan het moeilijkste deel van hun route naar de VS beginnen: het doorkruisen van de Darién Gap, een bergachtig regenwoud op de grens van Colombia en Panama. Dagelijks stappen hier 1000 tot 2000 migranten in de boten die hen naar de overkant van de Golf van Urabá brengen, waarna ze te voet door het oerwoud naar Panama trekken.
Kip van 40 dollar
De volgende ochtend is het een drukte van belang op de kade. Bepakt met rugzakken en tenten, en hun telefoon in een waterdicht tasje om de hals, wachten honderden migranten tot het hun beurt is om aan boord te gaan van de boot. De Venezolaanse Fransys (27) is op van de zenuwen. Ze reist samen met haar man en twee kinderen van 7 en 9 jaar. Nooit eerder zette ze een stap in de jungle, bekent ze. „Het zijn de nachten die ik het meeste vrees. De totale duisternis, want licht is er niet in de jungle.”
In Venezuela blijven was geen optie voor het gezin. „De situatie is er alleen maar slechter op geworden. Een kip kost nu 40 dollar, en dat met maandsalarissen van omgerekend 25 dollar. Zolang Maduro blijft zal er niets veranderen, en Maduro zal hoe dan ook weer de verkiezingen winnen. Met fraude, want in Venezuela laten ze zelfs de doden ‘stemmen’. Ik heb nog nooit gestemd, en toch heb ik drie keer mijn stem uitgebracht”, zegt Fransys met ironie in haar stem.
Het gezin heeft nog een lange weg te gaan. De ouders verzamelden precies genoeg geld om de Colombiaanse mensensmokkelaars te kunnen betalen – een bedrag van 330 dollar per volwassene, met de helft korting voor de kinderen. Het zijn gigantische bedragen voor Venezolanen uit de laagste sociale klassen. „Zodra we in Panama zijn, zoeken we werk om de rest van de reis te kunnen betalen. Over een maand komen we aan in de VS”, zegt Fransys vastbesloten.
Alle werelddelen
Áls ze aankomen, want niet iedereen overleeft de tocht door de Darién. De migratieroute staat bekend als een van de gevaarlijkste ter wereld. Van afdalingen van modderige berghellingen tot het oversteken van kolkende rivieren, maar ook giftige slangen; het ongeluk zit in een klein hoekje. Maar migranten overlijden ook aan uitputting en zelfs een voet vol blaren kan al fataal zijn. Daarbij zijn de migranten een eenvoudige prooi voor criminele bendes en andere kwaadwilligen in het wetteloze gebied.
Lange tijd waren het alleen avonturiers, waaghalzen en smokkelaars die de onherbergzame Darién Gap probeerden te bedwingen. Het grensgebied van de Darién, in de ‘flessenhals’ van de Amerika’s, is de enige plek waar de pan-Amerikaanse snelweg –een wegennetwerk dat van Alaska tot aan het zuidelijkste puntje van Argentinië loopt– prompt ophoudt, omdat het aanleggen van een weg door deze jungle te lastig en duur werd geacht. Het resultaat is een onderbreking van 106 kilometer in de weg, het ”Gat van de Darién” dus.
Nu wordt het regenwoud bijkans platgelopen door migranten uit alle werelddelen. De migratieroute door de Darién Gap ontstond na 2010, met vooral Cubanen en Haïtianen die vanuit Zuid-Amerika naar de VS trokken. Aanvankelijk waren dat kleine aantallen, met een piek van 30.000 migranten in 2016. Het keerpunt kwam met het aantreden van president Joe Biden in 2021, die migranten wereldwijd de hoop op een vriendelijker asielbeleid gaf. Zo’n 133.000 migranten namen de route dat jaar, om bijna te verdubbelen tot 248.000 in 2022.
Dit jaar breekt de migratieroute weer nieuwe records. Zo meldden zich in zeven maanden al meer dan 250.000 migranten aan de Panamese kant van de Darién, de enige plek waar de migranten geregistreerd worden voordat ze doorreizen naar Costa Rica. De meerderheid van deze migranten komt uit Latijns-Amerika, met name uit Venezuela, Ecuador en Haïti. Kleinere aantallen komen met name uit Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Ondanks de inmiddels flink aangescherpte immigratieregels in de VS, worden voor 2023 minstens 400.000 migranten in de Darién verwacht.
Springplank
De meeste migranten nemen deze route omdat ze niet naar een land dichterbij de Amerikaanse grens kunnen vliegen. Zo scherpten Mexico en Midden-Amerikaanse landen onder druk van de Amerikaanse autoriteiten hun visumbeleid aan voor vele nationaliteiten, om zo immigratie naar de VS te helpen terugdringen. Hierdoor is de Amerikaanse zuidgrens feitelijk verlegd naar de Darién.
Eenmaal aangekomen in Panama kunnen de migranten zonder al te veel problemen over land doorreizen naar Mexico. Volgens de in mei ingegane nieuwe immigratieregels van de regering-Biden moeten de migranten wanneer ze in Mexico zijn een afspraak maken om asiel aan te vragen bij een van de grensposten, en die afspraak afwachten in Mexico. Wie de grens illegaal oversteekt, verliest het recht op asiel in de VS en mag minstens 5 jaar het land niet meer in – een maatregel die een federale rechter onlangs illegaal verklaarde, omdat het in strijd is met de Amerikaanse immigratiewetgeving. Het is nog onduidelijk wat in hoger beroep met de regel zal gebeuren.
En zo veranderde het toeristische Necoclí, een kustdorp met stranden vol aangespoeld wrakhout waar altijd Caribische muziek klinkt, in de Colombiaanse springplank voor de trektocht door de Darién. Dagelijks lossen bussen hier ladingen migranten, waarvan de meesten een paar dagen later verdwenen zijn, met een enkele reis naar Panama. Rondom de migranten is een bloeiende economie ontstaan. Van de talloze verkopers van goedkope tenten, wandelschoenen, kookstelletjes, zaklampen en andere spullen om de tocht te overleven, tot de officiële veerdienst die de migranten tegen woekerprijzen een enkele reis naar de overkant van de baai verkoopt.
Ook de illegale economie draait overuren – ten koste van de migranten. De overheid schittert door afwezigheid aan de Colombiaanse kant van de Darién. De enige wetten die er gelden, zijn die van de Clan del Golfo, een machtig drugskartel met smokkelroutes door de Darién. Migranten die de Darién willen oversteken, kunnen alleen vertrekken na het betalen van bedragen die beginnen bij 330 dollar aan een mensensmokkelaar. Voor dat bedrag krijgen ze de overtocht met de boot (die normaal 20 dollar voor een enkele reis naar de overkant kost), en begeleiden de smokkelaars –die zichzelf zonder ironie ”humanitaire gidsen” noemen– hen tot aan de grens met Panama, op de helft van de route door de Darién.
Hoewel de Clan, in een interview met denktank International Crisis Group, ontkent bij de migratieroute betrokken te zijn, is het opvallend hoe gestroomlijnd de illegale organisatie aan de Colombiaanse kant verloopt. Dat alles gebeurt onder het toeziend oog van de autoriteiten, want de ‘pakketreizen’ inclusief smokkelaar worden door dezelfde (legale) bootdienst verkocht, vertelden migranten. Daarbij gaat er zo veel geld in om (een simpele rekensom leert dat er met 2000 vertrekkende migranten op één dag al minstens 600.000 dollar wordt omgezet alleen al in ‘pakketreizen’) dat het onwaarschijnlijk is dat het kartel daar niet zijn deel van opeist.
Maffia
De best bedeelde migranten, doorgaans de Aziaten, verblijven in comfortabele hotels en laten zich door de Darién vervoeren per paard of ezel. Daarbij bieden de smokkelaars bootroutes aan die de jungle helemaal vermijden, met prijzen die beginnen bij 1200 dollar. Een enkeling wordt zelfs met een Cessna-vliegtuigje overgezet, volgens een hotelreceptioniste in Necoclí. „Als je maar genoeg geld hebt, is alles mogelijk.”
De armste migranten, bijna allemaal Venezolanen, bivakkeren op het strand en proberen met bedelen en informele handeltjes het geld voor de mensensmokkelaar bijeen te schrapen. Een groot deel van deze migranten reist met kinderen. „Het is triest om te zien hoe migranten stelselmatig worden uitgebuit”, zegt zuster Cecilia Maldonado, een Ecuadoraanse non die met een project van de regionale rooms-katholieke kerk maaltijden uitdeelt aan moeders en kinderen op het strand en vertrekkende migranten zegent met een gebed. „Al die kinderen met diarree en huiduitslag door het vieze zand en zeewater. Het is een maffiabende hier, dat weet iedereen”, zegt ze op zachte toon. „En daar zijn de meest kwetsbare migranten het slachtoffer van.”
De 26-jarige Yorgelis Abreu slaapt sinds vijf weken op het strand, met haar dochters Andrimar (12) en Reinaris (11). „Ik dacht dat we hier de boot konden nemen en beginnen met lopen, zonder een mensensmokkelaar te betalen”, zegt Abreu. „Maar bij aankomst bleek die informatie niet meer te kloppen.” Abreu had geluk: ze vond een baan als hulpkok in het dorp, waar ze een maand lang werkte. „Zodra ze me uitbetalen, vertrekken we”, zegt Abreu.
Het is de eerste keer dat Abreu Venezuela verlaat. Ze maakt de reis voor haar dochters, vertelt ze. „Als het aan mij lag, werkte ik om rond te komen in Venezuela en liet ik het daarbij. Maar ik heb nu eenmaal deze meisjes. Ik werd erg jong zwanger en de vader is overleden na een motorongeluk. Ik wil dat zij kunnen studeren en het goed hebben economisch gezien. Venezuela is een rijk land, maar Maduro houdt de rijkdommen alleen voor hem en de zijnen. In Amerika zijn die mogelijkheden er wel. Daarom heb ik mijn zinnen op de VS gezet. Ik heb de wil en de mentaliteit om de jungle te doorkruisen. Het enige wat ik aan God vraag, is dat we goed aankomen.”
