„Hallo, ik ben een Venezolaanse alleenstaande moeder, help mij om mijn kinderen te eten te geven”, staat er op het stuk karton. Een vrouw houdt het omhoog bij een stoplicht in de Colombiaanse hoofdstad Bogota, terwijl bussen aan haar voorbijtrekken, zwarte rookwolken uitspuwend. Wanneer de lichten op rood springen, loopt de vrouw langs de wachtende auto’s, haar uitdrukking gelaten.

Sinds het uitbreken in 2013 van de economische en politieke crisis in Venezuela hebben meer dan 3 miljoen Venezolanen hun land verlaten. Ze slaan op de vlucht voor de schaarste aan voedsel en medicijnen, voor de hyperinflatie die de meest basale levensbehoeften onbetaalbaar heeft gemaakt, en voor het geweld en de criminaliteit in het land met een van de hoogste moordcijfers ter wereld.

En aan die vluchtelingenstroom lijkt voorlopig geen einde te komen. Ondanks de grote druk op president Maduro om te vertrekken, weigert hij daar gehoor aan te geven. Ondertussen stortten grootschalige stroomuitval en watertekorten de afgelopen maanden het land zo mogelijk nog dieper in de afgrond.

Het merendeel van de Venezolanen zoekt zijn toevlucht in een van de landen in de regio, van wie de helft in buurland Colombia. In een jaar tijd nam het aantal Venezolanen daar toe van 550.000 eind 2017, naar 1,2 miljoen eind 2018.

En dat heeft ontwrichtende gevolgen voor de samenleving in Colombia. Het land is onvoldoende voorbereid op de komst van dergelijke aantallen berooide vluchtelingen. Colombia worstelt met zijn eigen vredesproces, na het sluiten van de vrede met de FARC eind 2016. Opvang voor migranten bestaat er niet, en de toegang tot verblijfsvergunningen is beperkt.

Naar schatting een half miljoen Venezolanen verblijven illegaal in Colombia, en hebben daardoor geen toegang tot werk, zorg of onderwijs. Ze leven noodgedwongen in de marge van de maatschappij, aangewezen op werk in de informele economie en bedelen op straat. Veel vrouwen belanden in de prostitutie.

In hoofdstad Bogota wonen inmiddels naar schatting 255.000 Venezolanen, op een bevolking van zo’n 9 miljoen. Hoe vergaat het deze migranten in de hoofdstad? Twee portretten.

„In Venezuela kon ik niet rondkomen”

Yony Omar Anzola Mendoza is een bekend gezicht in Bogota. Zes dagen in de week treedt hij op met het vijfkoppige muziekensemble Los Amigos, waar Anzola leiding aan geeft, in de straten van Bogota. Van elf tot vijf spelen ze Venezolaanse folkloremuziek, gekleed in zwarte pakken, onvermoeibaar. ”Steun de kunst”, staat er op de doos waar voorbijgangers een bijdrage in gooien.

„Twee jaar geleden kwam ik aan in Colombia, in grensstad Cucuta. Ik ben om politieke, economische en sociale redenen vertrokken. Het lukte me niet om rond te komen van wat ik verdiende als docent lichamelijke vorming, theater en muziek. Ik heb een dochter van 10 jaar. Om haar een betere leven te kunnen geven, besloot ik te vertrekken. Nu zorgt mijn moeder voor haar.

Maar dat is moeilijk. Want hier ben ik ver bij haar vandaan. Pas wanneer ik een stabiel inkomen heb, kan ik haar naar Colombia laten overkomen. Want wie gaat er nu voor haar zorgen wanneer ik aan het werk ben?” Anzola schiet vol, veegt zijn tranen weg.

„Ik wil niet slecht praten over mijn land, maar we kunnen niet blind zijn voor de realiteit. Venezuela is qua grondstoffen een van de rijkste landen ter wereld. Olie, goud, mineralen. Maar deze regering stort het land in de afgrond.”

Sinds zijn aankomst in Colombia verdient hij zijn geld met het maken van muziek en het geven van theatervoorstellingen. Meestal op straat, en soms op feestjes, wanneer hij wordt ingehuurd. Een jaar geleden vormde hij het ensemble met vier andere Venezolanen, net als hij gevlucht voor de economische situatie in hun thuisland.

Met wat Anzola verdient huurt hij een kamer in een huis dat hij bewoont met andere Venezolanen, in het arme zuiden van de stad. Wat er overblijft stuurt hij naar zijn moeder en dochter in Venezuela.

Hij hoopt dat er snel verandering komt in Venezuela, maar vreest dat die verandering gepaard zal gaan met een militaire interventie. „Ondanks dat de internationale gemeenschap het niet wil, is Trump gek genoeg om het toch te doen.

Eén ding is zeker: er moet een einde komen aan deze situatie, die ouders dwingt om zo ver weg van hun kinderen te leven.”

„Familie weet niet dat we hier moeten bedelen”

Schaamte voelt Junior Patrick wanneer hij de Colombiaanse voorbijgangers om een muntstuk vraagt, in een winkelstraat in Bogota. „Ik heb mijn familie in Venezuela niet verteld dat we hier bedelen. Maar wat moeten we anders? Ik wil niets liever dan werken, maar het is in onze situatie moeilijk om aan werk te komen.”

Drie weken eerder stak hij de grens over bij de stad Cucuta, samen met zijn tante Mariela Moreno en achternicht Maria Lopez. De grens was op dat moment al een maand gesloten. „We zijn via de trocha het land binnengekomen”, vertelt Patrick, doelend op de illegale grensovergang waar gewapende groepen tegen betaling Venezolanen de grens overzetten.

Na lange busrit kwamen de familieleden aan in Bogota. Ze huren een kamer in de buurt Sante Fe, berucht vanwege prostitutie en drugshandel. Sindsdien komen ze elke dag naar deze plek bij het winkelcentrum om het geld voor de kamer en eten bij elkaar te bedelen.

„Wij zijn hier uit noodzaak. Mijn tante heeft een hoge bloeddruk en kon in Venezuela niet meer aan medicijnen komen. Te duur, als ze al verkrijgbaar zijn. Het is geen leugen dat er mensen in Venezuela doodgaan door het gebrek aan medicijnen.”

Patrick, kapper van beroep, probeert ondertussen aan werk te komen. Een moeilijke opgave, als een van 500.000 illegale Venezolanen in Colombia, zonder recht op verblijfspapieren. „Overal vragen ze een werkvergunning.”

Dat is niet de enige tegenslag die de familie te verduren krijgt. Een paar dagen daarvoor zag de Colombiaanse kinderbescherming dat Maria Lopez, vergezeld van haar kinderen van 1 en 3 jaar, liep te bedelen. De instelling besloot de twee kinderen mee te nemen.

Een sociaal werker gaat nu hun ‘thuissituatie’ beoordelen om te besluiten of de kinderen terug kunnen. „Ze beschuldigden me van uitbuiting van mijn kinderen. Maar ik ken niemand in Bogota, wie gaat er op hen passen wanneer ik aan het werk ben?” zegt Lopez, met een verslagen uitdrukking op haar gezicht.

Mariela Moreno: „We komen uit het rijkste land ter wereld. Nooit hadden we gedacht in deze situatie terecht te komen.”

Sluiting grenzen drijft Venezolanen illegaal de grens over

Ondanks dat president Maduro de grenzen met Brazilië en Colombia sinds enkele maanden gesloten houdt, blijven Venezolanen de grenzen oversteken. De president sloot de grenzen in februari, toen de zelfbenoemde interim-president en Venezolaanse oppositieleider Juan Guaido vrachtwagens met door de VS gesponsorde humanitaire hulp poogde Venezuela binnen te rijden. Maduro noemde de hulpactie een „Amerikaanse couppoging”, en een „bedreiging voor de vrede en soevereiniteit van Venezuela.”

De sluiting van de grenzen heeft de spanningen tussen de drie landen nog verder doen oplopen. Veel Venezolanen die dagelijks de grens oversteken voor werk, studie of om voedsel te bemachtigen, doen dit nu noodgedwongen via de illegale overgangen, die veelal worden gerund door gewapende groepen. Nog problematischer is de situatie voor de duizenden migranten die sinds de sluiting naar Colombia vertrokken. Omdat zij illegaal het land zijn binnengekomen, kunnen ze geen aanspraak maken op verblijfspapieren.