Historicus Fred van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, heeft de Utrechtse Bijbel niet in handen gehad. „Ik zag er op internet een filmpje van. Maar ik kan wel stellen dat dit soort Bijbels er bij de vleet waren. Dit is gewoon een kerkenraadsbijbel. Ik ken er vele voorbeelden van uit andere plaatsen. Kerkvoogdijen kochten voor hun eigen banken en voor de kerkenraadsbanken hele sets Bijbels en lieten die bij een plaatselijke boekbinder inbinden in een band met een mooie inscriptie erop. De Domkerk was een grote kerk, daar zullen tientallen van deze Bijbels in de banken hebben gelegen.”

De Domkerk-Bijbel werd in een kringloopwinkel in Den Haag teruggevonden door SaveTheBook, een stichting die als doel heeft boeken met cultuurhistorische waarde in goede staat door te geven aan volgende generaties. De drukker van de Bijbel, de Nederlandsche Bijbel-Compagnie, is Van Lieburg bekend. „Dat was een consortium van boekdrukkers, waaronder Brandt in Amsterdam en Enschedé in Haarlem, die zijn gaan samenwerken om elkaar niet kapot te concurreren. De Bijbel-Compagnie leverde een massaproductie van dit soort Bijbels in allerlei formaten.”

Afgedankt

Het verbaast Van Lieburg, auteur van een boek over de geschiedenis van het Nederlands Bijbelgenootschap, niet dat de Bijbel buiten Utrecht is geraakt. „Kerkvoogdijen wilden vaak van verouderde exemplaren af, omdat ze veel ruimte innamen of niet meer nodig waren. Dan werden ze wel aan particulieren gegeven als een soort aandenken, zoals er ook hier en daar oude kerkbanken staan bij mensen die het leuk vinden om er één te hebben.”

Oud-antiquair Andre Bovenschen uit Veenendaal kan dat bevestigen. „In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zijn dergelijke Bijbels vaak afgedankt, wegens vernieuwingen in de kerk, omdat ze toch niet meer werden gebruikt of omdat het oude lettertype moeilijk te lezen was. Deels werden die Bijbels verkocht of weggegeven. Ik ken kerkelijke gemeenten die ze zelfs bij het oud-papier hebben geknikkerd, tot aan de kanselbijbel toe. Het verschilt per kerk. Er zijn ook kerken die zulke Bijbels nog in bezit hebben.”

Gevoelswaarde

Hoe uniek is de teruggevonden Bijbel volgens de oud-antiquair? „De Bijbeluitgave zelf is vrij algemeen. De opdruk van de Domkerk maakt haar juist wel weer tot een bijzonder exemplaar. Daar zijn er maar enkele tientallen van geweest. Als antiquair heb ik ook eens een Bijbel van de Domkerk gehad, maar toen toonde de kerk geen interesse. Veel kerken hadden dergelijke gepersonaliseerde Bijbels. Zo opmerkelijk is het dus niet, maar het is wel leuk dat deze Bijbel terugkomt in de kerk waar ze jarenlang gebruikt is.”

Zo denkt ook communicatieouderling Bram Schriever van de Domkerk erover. In een kort persbericht maakte hij vorige week melding van de overhandiging van de teruggevonden Bijbel. „Daarin schreef ik dat de Bijbel financieel niet heel veel waard is, maar voor de Domkerk natuurlijk wel een bijzondere gevoelswaarde heeft. Het is voor ons apart om dit exemplaar terug te krijgen. De niet-kerkelijke pers is op het onderwerp gedoken. Televisieprogramma’s dachten blijkbaar: Een boek van bijna 200 jaar oud, dat is interessant. Maar het is niet zomaar een boekje. Het gaat om de Bijbel. Als Domkerk zijn we natuurlijk blij dat daarvoor aandacht was.”

Historie

Schriever zegt niet te kunnen herleiden hoe de Bijbel, die van 1832 zou zijn, uit de Domkerk is verdwenen. „Mogelijk was de reden dat het formaat niet meer zo handzaam werd gevonden. Wellicht heeft de invoering van een nieuwe Bijbelvertaling in 1951 ermee te maken.”

Historicus Van Lieburg heeft een ander vermoeden. „Het zou kunnen zijn dat de Bijbel al buiten gebruik raakte in 1922, toen de Domkerk opnieuw werd ingericht.”

De Bijbel krijgt in elk geval een plekje in de Domkerk. Schriever: „We bekijken eerst of een restauratie nodig is, maar deze Bijbel gaan we zeker tentoonstellen. Het is een voorwerp uit de historie van onze kerk.”