Woke streeft een ‘heilstaat’ van gelijkheid na, maar trapt in de valkuil die het anderen juist verwijt. Wie de Bijbel kent, weet echter dat niet ongelijkheid, maar ons hárt het probleem is.
Er zijn van die woorden die steeds vaker op je netvlies komen. ”Woke” is zo’n woord. Het artikel ”Hoe wokecultuur docent het zwijgen oplegt” (RD 18-2) maakte inzichtelijk hoe dit fenomeen zich als een olievlek verspreidt in de academische wereld.
Maar wat is woke? Woke (”ontwaakt”) claimt inzicht dat anderen (nog) niet hebben. Het pretendeert een houding van kritisch bewustzijn over hoe de zaken werkelijk in elkaar zitten. Woke signaleert in de samenleving allerlei groepen met een dominante positie (mannen, blanken, heteroseksuelen) die verborgen macht uitoefenen over minderheden (vrouwen, zwarten, lhbti’ers). Woke wil hen daarvan bewust maken en is daarom kritisch over bestaande opvattingen, tradities en gewoonten. Het wil deze niet alleen ontmaskeren, maar ook elimineren. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot het verwijderen van standbeelden van kolonisators, besmette (straat)namen of boeken met een onwelgevallige inhoud. Woke kan ook leiden tot initiatieven om achtergestelde groepen te bevoordelen. Gelijke kansen is niet voldoende, er moet gestreefd worden naar gelijke uitkomsten.
Disclaimer
Woke tiert welig. Historicus Coen de Jong schreef onlangs een gedegen studie over de opkomst van de wokebeweging en de groeiende invloed hiervan op organisaties en instituten. Wie echter dit boek bij bol.com wil bestellen, krijgt een disclaimer op zijn scherm: ”Dit boek bevat mogelijk grof taalgebruik en/of de weergave van een racistische behandeling van mensen of culturen.” Als journalist Bart Collard vraagt waarom deze tekst bij het boek staat, krijgt hij als reactie dat de zaak onderzocht wordt en de tekst erbij blijft staan totdat het eindoordeel van de leescommissie binnen is. Bij voorbaat veroordeeld, zo lijkt het.
Vorige week werd bekend dat de Engelse uitgever Puffin de wokebezem door het oeuvre van de bekende kinderboekenschrijver Roald Dahl haalt. De uitgever stelde voor deze taak speciale ”sensitivity readers” (proeflezers die gespitst zijn op gevoeligheden) aan. Caspar Slok uit ”Sjakie en de Chocoladefabriek” heet voortaan niet meer ”dik”, maar ”enorm”. En werden de Oempa Loempa’s voorheen nog ”kleine mannetjes” genoemd, voortaan gaan ze door het leven als ”kleine mensen”.
Genoemd RD-artikel beschrijft de ontwikkelingen rond UvA-docent Laurens Buijs, die het waagde kritische kanttekeningen te plaatsen bij het verschijnsel non-binair en vervolgens een storm van kritiek van collega’s en studenten kreeg. Buijs is niet de enige die klaagt; andere academici zeiden zich te herkennen in zijn analyse. Dat is ernstig: als wetenschappers geen ruimte meer hebben om (mits onderbouwd en beargumenteerd) hun mening te geven, komt de academische vrijheid in de knel.
En wat is er aan de hand als intelligente jonge mensen niet meer kunnen omgaan met andere meningen, visies en wereldbeelden? Zijn studenten dan in zo’n bubbel opgegroeid dat hun tere zielen andere meningen niet meer kunnen verdragen? Als universiteiten niet meer leren omgaan met een scala aan opvattingen, waar gebeurt dat dan nog wel?
Waarheidscrisis
Woke is een treffend voorbeeld van de tendens dat in het geding tussen vrijheid en gelijkheid de laatste uiteindelijk aan het langste eind trekt. Het recht op gelijkheid verstikt de vrijheid. Want kritische bedenkingen tegen de aanname dat non-binair reëel is (biologisch is daar immers het nodige op af te dingen) worden door anderen als een aanval op hun diepste identiteit ervaren. Hoewel dat vanuit hun perspectief begrijpelijk is, betekent dit nog niet dat hun opvatting het laatste woord heeft. Dat andere meningen schuren of als onaangenaam ervaren worden, betekent nog niet dat ze er niet mogen zijn. Waarom zou een wokevisie meer gewicht hebben dan de visie van Buijs? Waarom zou vrijheid voor de een verlies van vrijheid voor de ander betekenen? Het gevaar in onze samenleving is dat gevoel het ultieme criterium wordt voor wat je wel of niet zeggen mag. Maar dan kun je niets meer zeggen – er is altijd wel iemand die zich door jouw opvatting geraakt of gekwetst voelt.
De ontwikkelingen onthullen ook dat in woke een waarheidscrisis schuilt. Woke is de rekening die we gepresenteerd krijgen vanwege het opgeven van het geloof in absolute waarheid. Als niet één mening meer de waarheid is, zijn uiteindelijk alle meningen waar. Jij jouw waarheid, ik de mijne. Profetisch zei C.S. Lewis tachtig jaar geleden al dat afschaffing van de waarheid onvermijdelijk leidt tot afschaffing van de mens.
Blinde vlek
Het hoofdbezwaar tegen woke is de blinde vlek waaraan het lijdt. Woke valt namelijk ten prooi aan het machtsdenken dat het anderen verwijt. Volgens woke is er maar één waarheid: die van de onderdrukte partij. De hele wereld is één groot machtsspel waarin de sterken de zwakken onderdrukken. We herkennen woke hierdoor als het verre achterneefje van het marxisme: machtige kapitalisten onderdrukken kansloze arbeiders, een machtsspel dat ontmaskerd en ontmanteld moet worden. Precies hetzelfde doet woke. Daarom is Zwarte Piet fout (zwarte mensen zijn immers onderdrukt) en heteronormativiteit verkeerd (die leidt immers tot onderdrukking van homo’s en anderen).
Nu heeft de wokebeweging hier tot op zekere hoogte een punt. Christenen weten dat we leven in een verstoorde wereld en, erger nog, verstoorde harten hebben. Omdat we door de zonde zelfzuchtig en op onszelf gericht zijn, komen machtsmisbruik en verdrukking van anderen helaas maar al te veel voor. Dit waarheidselement in het wokedenken wordt echter overschaduwd door de oplossing die het zoekt. Woke trapt namelijk in de valkuil waarvoor het juist waarschuwt. Diep overtuigd van het eigen gelijk schuwt woke dwang en geweld niet. Net als in het marxisme zit er in woke een anarchistisch element. Om de ‘heilstaat’ van gelijkheid te bereiken, acht men het gebruik van geweld, dwang en terreur gerechtvaardigd. Aanhangers van woke doen zelf waar ze anderen van beschuldigen.
Voor wie de Bijbel kent, is dat geen verrassing. Wij-zij-denken past ons niet. We zijn allemaal van dezelfde lap gescheurd: „állen hebben gezondigd” (Romeinen 3:23).
Wie de Bijbel kent weet nog meer. Ongelijkheid is niet hét probleem, ons hárt is het probleem. Machtsmisbruik en discriminatie zijn symptomen van een dieperliggende kwaal: harten vol eigenliefde. Dat lossen we niet op met dwang, geweld of revolutie. Daar is een andere ‘revolutie’ voor nodig: de omkering van ons hart. Daarom is de wokecrisis een ”wake-upcall”, een wekroep: „Ontwaakt, gij die slaapt, en staat op uit de dood…” (Efeze 5:14). Wij moeten nodig in de leer bij Christus: „Leert van Mij dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart…” (Mattheüs 11:29).
De auteur is predikant in de Hersteld Hervormde Kerk en werkzaam voor stichting Bijbels Beraad m/v.
