Schrappen, toevoegen en aanpassen: de Engelse kinderboeken van de in 1990 overleden Roald Dahl gingen flink onder het mes. Een storm van kritiek volgde. Hoever reikt de vrijheid van de uitgever?
Groot was de verontwaardiging in het Verenigd Koninkrijk toen The Daily Telegraph op een rij zette welke passages de uitgever van Roald Dahl’s boeken –waarvan er wereldwijd zo’n 250 miljoen zijn verkocht– niet meer geschikt achtte in deze tijd. Salman Rushdie sprak van absurde censuur en de Britse premier Rishi Sunak hamerde op het belang van het behoud van literair erfgoed.
De lijst van de veranderingen die de Britse krant opstelde, laat dan ook zien dat de aanpassingen niet mals zijn.
Zo zijn op tal van plekken aanduidingen voor mannen dan wel vrouwen verwijderd: vader en moeder wordt ouders en dames en heren wordt mensen. Ook elke zinsnede die riekt naar traditionele rolpatronen, moet het ontgelden: niet de vader is boer, maar de ouders zijn boeren, het kamermeisje wordt een schoonmaker.
Ook op andere gebieden is de stofkam flink door de tekst gehaald. Veel van de niet bepaald flatterende typeringen die Dahl gebruikte voor zijn personages, zijn verdwenen: dubbele onderkinnen, wratten en kale hoofden delven het onderspit. Het noemen van kleur, in welk verband dan ook, lijkt taboe geworden: een rood-bruine huid wordt geschrapt, zo wit als een doek wordt doodsbang.
Mag een uitgever zomaar ingrijpende wijzigingen doorvoeren in boeken van een overleden auteur? Vaak krijgen de erven het morele recht van de schrijver, weet Egbert Dommering, hoogleraar informatierecht. „Als zij geen groen licht geven, kunnen ze via de rechter aanpassingen verhinderen.”
Overigens zijn de rechten van Dahl’s boeken in 2021 opgekocht door streamingsdienst Netflix. Zij zeggen dat de aanpassingen die nu zo onder vuur liggen, al in gang waren gezet voordat het bedrijf de rechten overnam van de Roald Dahl Story Company.
